12- mavzu: ilmiy-texnik matnlarni tarjima qilishning o‘ziga xususiyatlari

Ilmiy matnlarni tarjima qilishning o‘ziga xos xususiyatlari
O‘zga tildan o‘z(ona tili)tiliga tarjima qilishning o‘ziga xos xususiyatlari 
mavjud. Ayniqsa, bu ilmiy-texnik matnlarni tarjima qilishda yorqin namoyon 
bo‘ladi. Ilmiy uslubning o‘ziga xos xususiyati shundaki, unda aniqlik, mantiqiylik, 
izchillikva ushbulardah kelib chiqadigan tushunarlilikdan iborat. Ushbu uslubga 
tegishli alohida matnlar u yoki bu darajada ko‘rsatilgan xususiyatlarga ega bo‘lihi 
mumkin.Biroq barcha shunday matnlarda ushbu uslubning ehtiyojlarini
qondiradigan til vositalaridan foydalanilavernaydilar.Leksika sohasida, avvalo, bu 
ilmiy –texnik terminologiya- maxsus leksikadan foydalanishdir.
Mutaxassislar tayanadigan fan va texnikaning ma’lum sohasidagi maxsus 
obyektlar va tushunchalarni bildiradigan so‘zlar terminlar deb ataladi. 
Masalan:GES-gidro elektr stansiyasi, elektr, mikroelementlar. Termin 
sifatida ham ushbu soha doirasida,ham umumxalq so‘zlarinig maxsus belgilaridan 
foydalanish mumkin. Masalan: mustaqil so‘z turkumlari va mustaqil fikr. Umuman, 
terminlar aniq obyektlar va hodisalarni ta’minlab, Mutaxassislar tomonidan 
berilayotgan ma’lumot bir ma’noni ifodalashi kerak.Ilmiy-texnik matnlarni tarjima 
qilish jarayonida gap bo‘laklari va gapda so‘z tartibi ham alohida ahamiyat kasb 
etadi. Bunda qiyosiy tilshunoslik yutuqlaridan unumli foydalaniladi. 
Tarjimada qiyosiy tahlildan maqsad, tarjima jarayonidagi umumiy qoidalami 
o‘rganishdir. Tarjima nazariyasida qiyosiy tahlil so‘z va gaplaming qiyosiy tahlil 
natijasi sifatida qabul qilingan fakt (dalil)larga asoslangan. Rus tilidagi so‘zlar bilan 
boshqa tildagi so‘ zlaming turli xii xususiyatlarini qiyosiy o‘rganish rus va boshqa 
tillardagi so‘zlarning turli xii xususiyatlari mavjud ekanligini ko‘rsatadi. So‘z shakli, 
o‘zaro bog‘langan so‘zlaming semantik tuzilishi va ulaming nutqda ishlatilishi turli 
xii tillarda turlichadir. Har bir tllning o'zining leksik tuzilishi mavjuddir. Lekin 
hamma ma’nolarida emas, ya’ni rus tilidagi so‘zning ma’nosini ifodalovchi o‘zbek 
tilidagi so‘zni topish mumkin. Texnik tenninologiya ham maxsus konnotativ 

---

xususiyatga ega. Ba'zida insonlar jamiyatda bilish darajalarini yoki professional 
fikrlashni ko’rsatish maqsadida texnik, kasb-hunarga doir lug‘atlardan 
foydalanadilar. Texnik so‘zlaming qo‘llanilishi bundan xabardor bo‘lmaganlarga 
tushunarsiz bo‘lishi mumkin. Tarjirnon kim bilan gaplashayotganligiga qarab texnik 
so‘zlami qo‘llashi kerak. Tilshunos olim tarjima qiluvchi tilning 
uch turini 
ko'rsaladi: 1. Til ichida tarjima yoki qayta nomlash (bir tilda og‘zaki belgilarni 
boshqa belgilar orqali izohlash); 2. Tillararo tarjima yoki tarjima (og‘zaki belgilarni 
boshqa tilda ifodalash); 3. Ma’nolararo tarjima. Demak , tarjima jarayonida qiyosiy 
tilshunoslik muhim ahamiyat kasb etadi.