12- §. Elektromagnit induksiya hádiysesi. Faradey tájiriybeleri

3. Absolyut qara deneniń nurlanıw nızamları: Reley-Jıns formulası: Erkinlik dárejeleri boyınsha energiyanıń tegis bólistiriliwi nızamına qaray, jıllılıq teń salmaqlılıqı jaǵdayında ossillyatorning ortasha energiyası tómendegishe boladı:

(13. 17)

13.6-súwret

(13. 17) ni (13. 16) ga qóysaq, tómendegin alamız

(13. 18)

bul jerde ‑ Boltsman turaqlısı. Bul ańlatpa teń salmaqlılıqlı jıllılıq nurlanıwınıń spectral tıǵızlıǵı ushın Reley-Jıns formulası dep ataladı.

13. 6 -suwretde eksperimental túrde hám Reley-Jıns formulası boyınsha dúzilgeni kórsetilgen. Kórinip turıptı, olda, bul formula jiyliknıń hámme bóleginde tuwrı kelebermeydi. Lekin uzın tolqınlı bóleginde bul formula eksperiment menen uyqas túsedi.

13.7-súwret

Stefan-Boltsman nızamı: Jıllılıq nurlanıwınıń tolıq quwatı dene absolyut temperaturasınıń tórtinshi dárejesine proporsional túrde artadı:

(13. 19)

bul jerde ergsm^-3K^-4 Stefan - Boltsman turaqlısı. (13. 19) ańlatpa Stefan-Boltsman nızamı dep ataladı.

Bul formulanı Stefan tájiriybe nátiyjelerin analiz qılıw nátiyjesinde taptı, lekin qálegen dene ushın orınlı dep esapladı hám qatege jol qoydı. Boltsman bolsa bul nızamdı termodinamik usıl járdeminde taptı hám absolyut qara dene ushın orınlı ekenligin kórsetdi. Birpara jumıslarda bul nızam qálegen dene ushın orınlı bolǵan kórinisin tabıwǵa háreketler boldı: , lekin hám n da hár qıylı temperaturalar ushın túrlishe bolıp shıǵaberedi. 13. 7-suwretde absolyut qara dene nur shıǵarıw qábiletiniń tolqın uzınlıǵına baylanıslılıǵı (spektral bólistiriwi) hár qıylı temperatura lar ushın keltirilgen. Bul suwretden: 1) absolyut qara dene nurlanıw spektrining úzliksizligi; 2) hár bir temperaturaǵa tiyisli bolǵan nurlanıwdıń energetikalıq bólistiriwin ańlatiwshı iymek sızıqta anıq maksimum bolıp, ol temperatura asqan tárepke qısqa tolqın tarawına jılısıwı kórinip turıptı.

Vinniń jıljıw nızamı: ga qaray, jıllılıq nurlanıwınıń spektral qısıqlıǵı maksimumi uyqas kelgen _max tolqın uzınlıǵı deneniń absolyut temperaturasına teris proporsional túrde azayadı : (13. 20)

bul jerde mgrad ‑Vin turaqlısı. (13. 20) den usıdan ayqın boladı, qansha joqarı bolsa, sonsha kishilew bahaǵa iye boladı, yaǵnıy temperatura asqan tárepke absolyut qara dene nur shıǵarıw, uqıplıyatining maksimumi qısqa tolqın uzınlıqlar tarawına jıljıydı.

13. 7-suwretdegi grafiktı túsindiriw ushın kóp urınıslar bolǵan. Bulardan Vin termodinamik oy-pikirler tiykarında

(13. 21)

ańlatpanı payda etedi. Bunda hám - tájiriybelerden paydalanıp tańlanadagan turaqlılar bolıp tabıladı. Vin usınıs etken (10. 20) ańlatpa qısqa tolqın uzınlıqlar salasında jaqsı sáykes keledi. Lekin úlken tolqın uzınlıqlar salasında Vin formulası ushın tájiriybedagidan kishilew bahalardı beredi.

«Ultrabinafsha apat»: absolyut qara dene jıllılıq nur shıǵarıw qábileti ushın Reley-Jıns formulasın tómendegishe jazsa boladı:

. (13. 22)

13.8-súwret. Bul jerde qoyıw sızıq-Vin nızamı, noqatlar-tájriybe nátiyjeleri, punktir sızıq- Reley-Jıns nızamı.

Bul ańlatpa úlken tolqın uzınlıqlar salasında tájiriybe menen sáykes keledi. vinning jılısıw nızamı, tájiriybede alınǵan nátiyjeler hám Reley-Jıns nızamınan alınǵan nátiyjeler grafik túrde 13. 8-suwretde suwretlengen. 13. 8-suwretden kórinip turıptı, olda, qısqa tolqın salasında sheksiz úlken («ultrabinafsha apat», P. Erenfest) bahalarǵa iye boladı. Reley-Jıns formulasınan Stefan-Boltsman nızamın keltirip shıǵarıwǵa urınıslar da nátiyje bermadi.

. (13.23)

Reley-Jıns ańlatpası klassik fizika nızamlarına qatań ámel ete otırıp shıǵarılǵan bolıp, ol zárúrli tájiriybeler nátiyjelerin túsindiriwge ılayıq emesligi kórinip turıptı.

Reley-Jıns formulasınıń eń zárúrli kemshiligi, bul formula daǵı nurlanıw spektral qısıqlıǵınıń sheksiz ósiwi joqarı jiyliklar bólegine tuwrı keledi. Bul bolsa eksperiment menen keskin keri bolıp tabıladı, oǵan tiykarınan  den spektral tıǵızlıq nolǵa umtıladı. Bunnan tısqarı, Reley-Jıns formulasınan jıllılıq nurlanıwınıń tolıq (jiylik boyınsha integral) energiyası sheksizlikke teń, buǵan bolsa aqıl bovar etpeydi. Bul da spektrning qısqa tolqınlı (ultrabinafsha) bólim menen baylanıslı bolǵanlıǵı sebepli, «ultrabinafsha apat» yamasa Reley-Jıns parodoksi dep ataladı.