116-b guruh talabasi Rasulov Ilyosning Tibbiyot kimyosi fanidan mustaqil ishi Mavzu

Bufer sistemalar tirik a’zolar uchun muhim ahamiyatga ega. A’zolardagi

modda almashinish jarayonida ko‘p miqdorda kislotali va asosli xususiyatga ega

bo‘lgan mahsulotlar hosil bo‘ladi. A’zolardagi moddalar bufer xossaga ega

ekanligidan ularda pH ning qiymati bir xilda saqlanadi. Biologik sistemalarda

pH qiymatini, masalan qonda 7,4 dan 0,4 birlikka kamayishi yoki ko‘payishi

butun organizmning nobud bo‘lishiga olib kelishi mumkin. Bundan shu narsa

tushunarli bo‘ladiki, pH ni berilgan tabiiy qiymatlarda o‘zgartirmay turish tirik

a’zolar uchun katta ahamiyatga ega.

Demak, bufer eritma ma`lum miqdorgacha kislota yoki ishqor qo’shilganda ham o’zining pH qiymatini saqlab qoladi.



Bufer eritmalar bufer sig’imi bilan harakterlanadi. Bufer eritmaning pH ini ko’pi bilan bir-birlikka o’zgartirish uchun unga qo’shish mumkin bo’lgan muayyan konsentrasiyali (mol/l yoki g-ekv/l bilan ifodalangan) kuchli kislota yoki ishqorning eng ko’p miqdori bufer sig’imi deyiladi.



Masalan: 1 l 0,1 n asetatli bufer eritmaga HCI yoki NaOH qo’shilganda рН ning (o’rtacha) o’zgarishi quyidagicha bo’ladi:

0,00 - 0,02 mol HCI yoki NaOH - 0,085 рН birligi

0,02 - 0,05 mоl HCI yoki NaOH - 0,10 рН birligi

0,05 - 0,10 mоl HCI yoki NaOH - 0,28 рН birligi

Kimyoviy analizda ishlatiladigan bufer eritmalarning pH qiymatini nazariy hisoblash mumkin.

Organizmning H+ ionlari konsentratsiyasining ma’lum qiymat

chegaralarida saqlay olish qobiliyati kamayganda kislota-asos muvozanati

buziladi va natijada biosistemalarda atsidoz yoki alkaloz holatlari kuzatiladi.

Kislota-asos muvozanat qiymatlarining fiziologik ko‘rsatkich

kattaliklaridan chetga chiqishi (2.5- jadval) turli sabablarga ko‘ra kelib chiqishi

mumkin. Bu sabablarni umumlashtirgan holda uch turga bo‘lish mumkin:

1) O‘pkadan CO2 ajratib chiqarish jarayonining buzilishi;

2) Metabolizm jarayonlarining o‘zgarishi natijasida ko‘p miqdorda kislota

yoki asos xossali moddalarning hosil bo‘lishi.

3) Kislota yoki asos xossasiga ega bo‘lgan moddalarning buyrak orqali tashqi

muhitga chiqarib yuborilishining buzilishi.