111- боб чорвачилик ва паррандачилик асослари

BOB.IV. PARRANDACHILIK HAQIDA


4.1. PARRANDACHILIK FERMALARINING ISH FAOLIYATI.

Parrandachilik chorvachilikning bir tarmog‘i. Go‘sht, tuxum, shuningdek pat va par yetishtirish uchun parranda (asosan, tovuq, o‘rdak g‘oz va kurka) boqiladi. Go‘shti uchun boqilgan 2-2,5 oylik tovuq jo‘jasi 1,4-1,6 kg keladi. Tovuq 5-6 oylikdan tuxumga kiradi. Tovuq yiliga o‘rtacha 250 ta tuxum qiladi. Bitta o‘rdakdan bir yilda 70-100 jo‘ja (170-200 kg go‘sht), bitta kurka naslidan 100-120 kg, bitta g‘oz jo‘jalaridan esa 70- 160 kg go‘sht yetishtirish mumkin. 60 g li tovuq tuxumi tarkibida 5 g yog‘, 7,5 g oqsil, A, V, D, E, K vitaminlar va mineral moddalar; go‘shtining tarkibida esa 20% gacha oqsil, 7-8% yog va 1% mineral moddalar bor. Ko‘plab tuxum va go‘sht yetishtirish uchun tashkil qilingan, ixtisoslashtirilgan parrandachilik xo‘jaliklari mavjudefolyasiya 1964 yilda parrandachilik ishlariga rahbarlik qilish uchun sanoat parrandachilik boshqarmasi sobiq «Uz-ptiseprom» tashkil etildi. Parrandachilik inkubator stansiyalari; fabrikalar uning ixtiyoriga o‘tdi. O‘zbekistonda ixtisoslashtirilgan 15 ta parrandachilik fabrikasi, 8 ta, 2ta naslchilik zavodi va 5 ta inkubator stansiyasi 5or. Mexanizasiyalashtirilgan yirik xo‘jaliklarda 1 kg parranda go‘shti uchun 2-2,5 kg, 10 dona tuxum uchun 1,7-1,8 kg aralash oziq sarflanmoqda. Chorvachilikning boshqa tarmoqlaridan parrandachilikning afzalligi ham shunda, shu bilan birga, parrandachilik mahsulotni qisqa muddatda ko‘p yetishtirish imkoniyati ham bor. Ixtisoslashtirilgan yangi xo‘jaliklar barpo etish va mavjudlarini kengaytirish esa tuxum tannarxini kamaytirish va parrandachilik mahsulotini ko‘paytirish imkonini beradi.

Parrandachilik sohasida ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish va konsentrasiyalash yaxshi samara bermoqda. 1960 yilda inkubator - parrandachilik fabrikalari tashkil etilgan edi, hozir tuxum va broyler go‘shti yetishtirish bo‘yicha yirik mexanizasiyalashtirilgan 19 ta kompleks mavjudefolyasiya Kurka va o‘rdak go‘shti yetishtirish bo‘yicha ixtisoslashtirilgan xo‘jaliklar va yangi komplekslar tashkil etildi.Tuxum va broyler go‘shti yetishtirishga mo‘ljallangan yangi parrandachilik fabrikalari qurilib, ishga tushirilmoqda. Yangiyo‘l, Farg‘ona broyler fabrikalarida 2 mln. dan ortisq go‘shtdor jo‘ja boqilmoqda. Yirik broyler fabrikalari 6 mln. gacha jo‘ja boqishga mo‘ljallangan. Parrandachilik fabrikalaridagi mehnat kom­pleks avtomatlashtirilgan. Broyler parrandaxonalarini avtomatlashtirishda «Broyler-10» va «Broyler-20» ka­bi maxsus uskunalar komplektidan foydalaniladi. O‘zbekiston parrandachiligida ixtisoslashtirilgan korxonalar qo’yidagi yo‘nalishlarda ish olib bormoqda: Tuxum yetishtirish serpusht tovuq zoti va liniyalarini boqib, tovar mahsulot tuxum olinadi. Bunday xo‘jaliklarda yetishtiriladigan parranda go‘shti qo‘shimcha mahsulot hisoblanadi. Go‘sht yetishtirish go‘shtdor parranda zoti boqiladi, bunda parranda go‘shti tovar mahsulot, tuxum esa qo‘shimcha mahsulot (xo‘jaliklar tovuq, kurka, g‘oz va o‘rdak jo‘jalarini boqishga ixtisoslashtirilgan) bo‘ladi. Broyler parrandachilik fabrikalari, ixtisoslashtirilgan fermalar shu yo‘nalishda ishlaydi. Naslchilik ishlari naslchilik zavodlarida, asosan, inkubasiya qilinadigan tuxumlar hamda nasldor parranda jo‘jalari yetishtiriladi.
Parrandalariing turi va yoshiga, xo‘jalikda foydalaiish yo‘nalishiga hamda asrash sistemasiga qarab har xil bo‘ladi. 30- 60 kunlikkacha bo‘lgan tovuq jo‘jalari batareyali sexlarda (yerda yoki kataklarda), 60-70 dan 140-150 kunlikkacha bo‘lgailari esa akklimatizatorlarda asraladi. Ko‘pchilik xo‘jaliklarda 1 dan 140-150 kunlikkacha bo‘lgan jo‘jalar bitta Parrandachilikda boqiladi. O‘rdak va kurka jo‘jalari, ba’zan dastlabki 10-20 kunda batareyali sexlarda saqlanadi. Go‘sht uchun boqiladigan jo‘jalar (broylerlar), 1 dan yoki 21 day 120 kunlikkacha bo‘lgai kurka jo‘jalari va 1 dan yoki 10-20 dan 55 kunlikkacha bo‘lgan o‘rdak jo‘jalari maxsus parrandachilikda o‘stiriladi. Voyaga yetgan parrandalar yerda, sanoat maqsadida yetishtiriladiganlari esa yerda va katakda boqiladi. parrandachilik eni 12 yoki 18 m, bo‘yi 72, 84, 96 va 108 m qilib quriladi. Sanoat maqsadida boqiladigan 120-150 ming bosh tovuqqa mo‘ljallangan 4-6 qavatli va 80 ming broylerga mo‘ljallangan 4 qavatli tajriba parrandachilik fabrikalari qurilmoqda.
Parrandachilik fabrikasida ishlab chiqarish jarayoni bari avtomatlashtirilgan va mexanizasiyalashtirilgan. 100-900 ming va undan ortiq tovuq boqiladigan parrandachilik fabrikalari bor. Yetishtiradigan mahsulotiga qarab, tuxum hamda go‘sht (broyler) olish uchun parranda boqi-ladigan fabrikalar mavjudefolyasiya Asosan, tuxum yetishtiriladigan Parrandachilik fabrikasida parranda go‘shti va inkubasiya uchun tuxum, asosan, parranda go‘shti (broyler) yetishtiriladigan Parrandachilik fabrikasida esa inkubasiyaga yaroqsiz tuxumlar qo‘shimcha mahsulot hisoblanadi. Go‘sht uchun mo‘ljallangan fabrikalar tovuq go‘shti, kurka go‘shti va o‘rdak go‘shti yetishtirish tarmoqlariga bo‘linadi. Parrandachilik fabrikasining bir yoki ko‘p qavatli kataklarda va polda (yerda) parranda boqiladigan xillari bor. Polda parranda boqiladigan Parrandachilik fabrikasi poli qalin, almashtirilmaydigan to‘shamali, parrandalar yayratiladigan maydonchali yoki maydonchasiz bo‘ladi. Tuxum olish uchun polda parranda boqiladigan fabrikalarda «Promishlenniy I», «Promishlenniy II», «Promishlenniy I-s», «Promishlenniy II-s» markali texnologik uskunalar ko‘p qo‘llaniladi. Go‘sht uchun polda parranda boqiladigan fabrikalarda «Broyler-10», «Broyler-20», SBK-Yu va SBK-20 markali uskunalardan; kataklarda parranda boqiladigan fabrikalarda KBE-1, KBM-2, KBM-1, OBN, KBU- 3, KBU- 4, KBNS- 4 markali batareyalardan foydalaniladi. Parrandachilik fabrikalaridagi oziq tarqatish, binoni tozalash, tuxumlarni yig‘ib olish, tegishli mikroiqlim va yorug‘lik rejimi yaratish ishlari mexanizasiyalashtirilgan.


Nazorat savollari
1.Parrandachilikni xalq xo‘jaligida qanday ahamiyati bor?
2.Parrandachilik fabrikalaridagi mehnat qanday tashkil qilinadi?
3.Parranda tuxumini ozuqaviy qiymati qanday?
4.Parranda go‘shtini ozuqaviy qiymati qanday?