11-variant Savollar

1-Javob: Gnoseologiya: bilish nazariyasi. Axborotlashuvning falsafiy asoslari.

Bilish va bilim. Bilishning mohiyati, shakllanish va rivojlanish qonuniyatlari, xususiyatlarini o`rganish falsafa tarixida muxim o`rin egallab kelmokda. Inson o`z bilimi tufayli borliq, tabiat, jamiyatni va nixoyat, o`z-o`zini o`zgartiradi. Bilishga qaratilgan inson faoliyatini va uni amalga oshirishning eng samarali usullarini tadqiq etish falsafa tarixida muxim ahamiyatga ega. Shu bois ham falsafaning bilish masalalari va muammolari bilan shug`ullanuvchi maxsus soxasi — gnoseologiya vujudga keldi.
Inson bilishi nixoyatda ko`p qirrali, murakkkab va ziddiyatli jarayondir. Gnoseologiya asosan, bilishning falsafiy muammolarini xal etish bilan shug`ullanadi. Har bir tarixiy davr jamiyatning rivojlanish extiyojlaridan kelib chiqib, gnoseologiya oldiga yangi vazifalar kuyadi. Хususan, XVII asr o`rtalarida yevropalik faylasuflar ilmiy bilishning ahamiyati, xaqiqiy ilmiy bilishlar xosil qilishning usullarini o`rganish, ilmiy haqiqat mezonini aniqlash bilan shug`ullandilar. Tajribaga asoslangan bilimgina xaqiqiy bilimdir, degan G`oyani olKa surdilar.
XVIII asr mutafakkirlari ilmiy bilishda inson aqli imkoniyatlariga, ratsional bilishning xissiy bilishga nisbatan ustunligiga aloxida urKu berdilar. Buyuk nemis faylasufi I. Kant bilish natijalarining xaqiqiyligi xususida emas, balki insonning bilish qobiliyatlari haqida baxs yuritdi. Gnoseologiya oldida inson olamni bila oladimi, degan masala keskin quyildi. Insonning bilish imkoniyatlariga shubxa bilan qaraydigan faylasuflar agnostiklar deb ataldilar.

Bilish nima? Bilish insonning tabiat, jamiyat va o`zi to`g`risida bilimlar xosil qilishga qaratilgan aqliy, ma’naviy faoliyat turidir. Inson o`zini kurshab to`rgan atrof-muxit to`g`risida bilim va tasavvurga ega bo`lmay turib, faoliyatning biron-bir turi bilan muvaffakiyatli shug`ullana olmaydi. Bilishning maxsuli, natijasi ilm bo`lib, har qanday kasb-korni egallash faqat ilm orqali ro`y beradi. Shuningdek, bilish insongagina xos bo`lgan ma’naviy extiyoj, hayotiy zaruriyatdir.
2-javob:
Hukm, muhokama (mantiqda) — predmetga ma lum bir belgi (xossa, ʼmunosabat) xosligi yoki xos emasligini ifodalovchi tafakkur shakli. Hukm nisbatan tugal fikr bo lib, unda predmet bilan uning aniq belgisi haqidagi ʻbilim ifodalanadi. Hukmlar to g ri (chin) yoki xato (yolg on) yoxud noaniq ʻ ʻʻ(taxminiy) bo lishi mumkin. Hukmlar ob yektiv voqelikka mos kelsa to g ri ʻʼʻ ʻ(chin), mos kelmasa xato (yolg on) hisoblanadi. Ayni vaqtda chinligini ham, ʻxatoligini ham aniqlab bo lmaydigan Hukmlar noaniq Hukmlar deyiladi. ʻHukmlar asosan darak gap orqali ifodalanadi. Hukmlar tuzilishiga ko ra ʻoddiy va murakkab bo ladi. Oddiy Hukm deb tarkibidan yana bir Hukmni ʻajratib bo lmaydigan mulohazaga aytiladi. Oddiy Hukm tarkibi 3 bo lak: ʻʻmantiqiy ega — sub yekt (5), mantiqiy kesim — predikat (R) va mantiqiy ʼbog lovchidan iborat. Mantiqii ega fikr qili-nayotgan predmet va hodisani, ʻman-tiqiy kesim predmetga xos xususiyatni bildiradi.
Hukm, muhokama (mantiqda) — predmetga maʼlum bir belgi (xossa, munosabat) xosligi yoki xos emasligini ifodalovchi tafakkur shakli. Hukm nisbatan tugal fikr boʻlib, unda predmet bilan uning aniq belgisi haqidagi bilim ifodalanadi. Hukmlar toʻgʻri (chin) yoki xato (yolgʻon) yoxud noaniq (taxminiy) boʻlishi mumkin. Yo'q" havolasi ba'zi xususiyatlarning ob'ektga (ob'ektlarga) xos bo'lmaganligini aks ettiradi. Ba'zi mantiqchilar salbiy hukmlar haqiqatni aks ettirmaydi, deb hisoblashgan. Aslida, ba'zi bir xususiyatlarning yo'qligi, shuningdek, ob'ektiv ahamiyatga ega bo'lgan haqiqiy xususiyatdir. Salbiy haqiqiy hukmda bizning fikrimiz ob'ektiv dunyoda bo'lingan narsalarni ajratadi (ajratadi). Bilishda ijobiy fikr odatda salbiy fikrdan ko'ra muhimroqdir, chunki ob'ektning o'ziga xos xususiyatiga ega bo'lmagan narsadan ko'proq narsani ochib berish muhimdir, chunki har qanday ob'ekt juda ko'p xususiyatlarga ega emas (masalan, delfin baliq emas, hasharot emas, o'simlik emas, sudralib yuruvchi emas va boshqalar).
3-javob: