11-tema. Termodinamika tiykarları. Termodinamikanıń 1-nızamı

(12) ańlatpadaǵı
N = U + rV (13)
shama halat funktsiyası bolıp, ol entalpiya dep ataladı. (13)- ni esapqa alsaq, (13) tómendegi kórinisinde jazıladı.
Q = H₂  H₁ (14)
Demek, izobarik protsesste ideal gazge berilgen jıllılíq muǵdarı entalpiyanıń ózgerisi menen anıqlanadı. Sonıń ushın N bazıda energiya jamǵarması yaki jıllılíq saqlamı dep te ataladı. (12) formulada U = iRT/ǵ hám RV = RT ekenligin esapqa alıp, onı tómendegi kórinisinde jazıw mumkin:
(15)
3. İzoxorik protsess.


Eger gazge turaqlı kólem (V = const) sharayatında jıllılíq muǵdarı berilse, onıń basımı hám temperaturası artadı. Kerisinshe, sistema jıllılíq muǵdarın joǵaltsa, onıń temperaturası hám basımı kemeyedi. İzoxorik protsess grafigi RV diagrammada basım kósherine parallel tuwrı sızıqtan ibarat boladı. (4-súwret) İzoxorik protsesste gazdıń kólemi ózgermegeni ushın oǵan berilgen jıllılíq muǵdarı tolıǵınsha gazdıń ishki energiyasınıń ózgerisine teń boladı.
dQ = dU
Demek, izoxorik protsesste gazdan alınǵan jıllılíq muǵdarı onıń ishki energisınıń kemeyiwine, oǵan berilgen jıllılíq muǵdarı bolsa onıń ishki energiyasınıń artıwına muǵdar jaǵınan teń boladı.

3. İdeal gazdıń salıstırmalı jıllılíq sıyımlılıǵı.

Deneniń jıllılíq sıyımlılıǵı onıń tiykarǵı fizikalíq xarakteristikalarınan esaplanadı. Fizikada deneniń jıllılíq sıyımlılıǵı hám salıstırmalı jıllılíq sıyımlılıǵı túsinikleri paydalanıladı. Deneniń jıllılíq sıyımlılıǵı dep, dene temperaturasın bir gradusǵa arttırıw ushın kerek bolǵan jıllılíq muǵdarı menen ólshenetuǵın shamaǵa aytıladı.

Jıllılíq sıyımlılıǵı J/grad. birlik menen ólshenedi. Deneniń salıstırmalı jıllılíq sıyımlılıǵı dep, á kg zat temperaturasın á K ge kóteriw ushın zárúr bolǵan jıllılíq muǵdarına aytıladı hám ol
(16)
formula menen anıqlanadi, J/kg^.K birlikte ólshenedi.
Zattıń molyar jıllılíq sıyımlılıǵı túsinigi hám paydalanıladı hám S háripi menen belgilenedi. Molyar jıllılíq sıyımlılıǵı dep, á mol zat temperaturasın á K ge asırıw ushın kerek bolǵan jıllılíq muǵdarı menen ólsheniwshi shamaǵa aytıladı. Ol á J/mol^.K birliklerde ólshenedi hám
(17)
formula menen sıpatlanadı.
Deneniń molyar jıllılíq sıyımlılıǵı S menen salıstırma jıllılíq sıyımlılıǵı s arasında tómendegishe baylanıs bar:
yaki
Iqtıyarıy m massalı zattıń jıllılíq sıyımlılıǵı ǵa teń boladı.
Zattıń salıstırma jıllılíq sıyımlılıǵı zat bir jaǵdaydan basqa jaǵdayǵa ótkende keskin ózgeredi. Máselen, suw puwınıń salıstırma jıllılíq sıyımlılıǵı 2,2·10³ J/kg^.grad. ǵa teń bolsa, bul suwǵa aylanǵannan keyin onıń jıllılíq sıyımlılıǵı ń,19^.10³J/kg^.grad. ǵa teń bolıp qaladı. Gaz jaǵdayındaǵı zatlardıń salıstırma jıllılíq sıyımlılíqları oǵan jıllılíq qanday sharayatda beriliwine baylanıslı. Máselen, gaz izotermik keńeygende oǵan málim muǵdarda jıllılíq (Q>0) beriledi, gaz temperaturasınıń ózgerisi 0 ge teń: T = 0. Bunday sharayatda gazdıń salıstırma jıllılíq sıyımlılıǵı sheksiz úlken boladı.
Gazge jıllılíq beriwdiń turli protsessleri bar, biz usılardıń ishinde eń ápiwayısın, yaǵnıy turaqlı kólem sharayatında jıllılíq beriliw jaǵdayın kórip shıǵayı3. Bunday sharayatda gazdıń kólemi ózgermegeni ushın jumıs orınlanbaydı, gazge berilgen jıllılíq muǵdarı termodinamikanıń á-nızamına kóre tolıǵınsha onıń ishki energiyasın asırıwǵa sarıplanadı.
dQ = dU (18)
(18) teńliktiń hár eki tárepin dT ǵa bólıp,
ekenligin esapqa alıp, ideal gazdıń turaqlı kólem sharayatındagi molyar jıllılíq sıyımlılıǵı ushın tómendegi ańlatpanı payda etemiz:
(19)
Demek, S_v niń mánisi gaz molekulalarınıń erkinlik dárejesi i ǵa baylanıslı eken. (19) ni esapqa alsaq á mol gazdıń ishki energiyasınıń ózgerisi dU=C_V dT kórinisti aladı.
Eger gaz turaqlı basım (r=const) sharayatında ısıtılsa, onıń kólemi artadı. Bunda gazge berilgen jıllılíq muǵdarı gazdıń ishki energiyasın asırıwǵa hám gazdıń keńeyiw jumısına sarıplanadı: