1991-yil 19—21-avgustda Moskvada G

5 - b о b

IJTIMOIY-SIYOSIY BARQARORLIKNING TA’MINLANIShI

19-§. AHOLINI KUChLI IJTIMOIY HIMOYALASh — DAVLAT SIYoSATINING BOSh YO‘NALIShI

Mamlakatimizda aholini ijtimoiy himoyalashda quyidagi manbalardan foydalanilmoqda:

Davlat byudjeti.

Ijtimoiy sug‘urta jamg‘armasi.

Korxona va jamoat tashkilotlari ajratayotgan mablag‘lar.

«Navro‘z», «Mahalla», «Sog‘lom avlod uchun», «Salomatlik va mehr-shafqat» kabi xayriya jamg‘armalari va boshqalar.

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasidan:

45-modda. Voyaga yetmaganlar, mehnatga layoqatsizlar va yolg‘iz keksalarning huquqlari davlat himoyasidadir.

Kam ta’minlangan oilalarga davlat tomonidan ko‘rsatilayotgan ijtimoiy ta’minotni amalga oshirish ishi bilan shug‘ullanadigan davlat muassasalari, idora va korxonalarning yaxlit tizimi yaratildi. Bular — Qoraqalpog‘iston Respublikasi Ijtimoiy ta’minot vazirligi, 12 viloyat, Toshkent shahar, 233 ta tuman va shaharlardagi Ijtimoiy ta’minot bo‘limlaridir. Bulardan tashqari, mamlakatimizda 34 ta qariyalar va nogironlar internat uylari, urush va mehnat faxriylari respublika pansionati, «Oltiariq» va «Tavoqsoy» pansionatlari va boshqa o‘nlab muassasalar aholiga ijtimoiy yordam tadbirlarini amalga oshirmoqdalar.

Mamlakatimiz bozor iqtisodiyoti munosabatlariga o‘tishi bilan O‘zbekiston Respublikasining «Fuqarolarning davlat pensiya ta’minoti to‘g‘risida»gi Qonuniga asosan aholini nafaqaga chiqarishning yagona tartibi joriy etildi. Umumiy tartibda 60 yoshga kirgan va 25 yillik mehnat stajiga ega bo‘lgan erkaklar nafaqaga chiqariladi. Ayollar uchun esa bu o‘lchov 1999-yil mart oyidan 54 yosh va 20 yillik mehnat staji qilib belgilandi. Bundan tashqari, nogironlik pensiyasi va boquvchisini yo‘qotgan oila a’zolariga beriladigan pensiyalar ham mavjud. Mazkur pensiyalarni joriy etish va to‘lash bilan bog‘liq tartib qoidalar 1992-yil 4-fevralda e’lon qilingan O‘zbekiston Respublikasining «O‘zbekistonda nogironlarni ijtimoiy himoyalash to‘g‘risida»gi Qonunida asoslab berildi.

1998-yilgi ma’lumotlarga qaraganda respublikada 27 mingdan ko‘proq yolg‘iz qariya bo‘lgan. Ularga ijtimoiy xizmat ko‘rsatadigan xodimlar biriktirib qo‘yilgan, ijtimoiy-maishiy va tibbiy xizmat ko‘rsatilmoqda.

Masalan, 2001—2003-yillarda shu toifadagi 25 ming kishi dam olish uylarida va sanatoriyalarda davolanib qaytdilar.

1994-yildan boshlab O‘zbekistonning aholini ijtimoiy himoyalash tizimi tubdan o‘zgartirildi. Ijtimoiy ko‘mak berishning mutlaqo yangi tizimi shakllantirildi. Bu tizimning mohiyati shundan iboratki, mamlakatimizning kelajagi hisoblanmish bolalar va kam daromadli oilalar bu yordamdan bahramand bo‘luvchi asosiy kishilar bo‘lib qoldi. Endi hamma nafaqalar va moddiy yordam faqat oila orqali yetkazib beriladigan bo‘ldi. Oila asosiy mavqega ega bo‘ldi. Bunday yondashuv umuminsoniy qadriyatlarga, milliy an’analarga va ruhiyatga mos keladi.

1994-yil 24-avgustda Prezidentning «Kam ta’minlangan oilalarni ijtimoiy himoya qilishni kuchaytirishga oid tadbirlar to‘g‘risida»gi Farmoniga ko‘ra 1994-yilning oktabridan davlat kam daromadli oilalarga faol yordam bera boshladi.

1996-yil 10-dekabrda bolali oilalarga ijtimoiy yordam berilishini kuchaytirish, aholini ijtimoiy himoya qilish borasidagi chora-tadbirlarni ro‘yobga chiqarishda fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlarining roli va mas’uliyatini oshirish maqsadida «Bolali oilalarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashni yanada kuchaytirish to‘g‘risida» Farmon chiqarildi. Unda 1997-yil 1-yanvardan boshlab fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish yig‘inlari orqali yordamga muhtoj, bolali oilalarga bolalarning soniga qarab eng oz ish haqining 50 foizidan boshlab 175 foizigacha nafaqalar beriladigan bo‘ldi.

Aholining kam ta’minlangan qatlamlarini davlat tomonidan moddiy ta’minlash doimiy ravishda takomillashtirib borilmoqda.

1997-yil sentabr oyidan boshlab, har yili 1-sinf o‘quvchilariga bepul o‘quv anjomlari, darsliklarni berish joriy etildi. Kam ta’minlangan oilalarning boshlang‘ich sinflarda o‘qiydigan bolalariga bepul qishki issiq kiyimlar berish yo‘lga qo‘yildi.

1992—1994-yillarda un mahsulotlari, go‘sht va go‘sht mahsulotlari, sut, qand-shakar, o‘simlik moyi, kir sovun, bolalarga kerakli ayrim mollar, kommunal va transport xizmatlari uchun davlat dotatsiyalari qisman saqlab turildi. Bu aholiga ijtimoiy jihatdan katta yordam bo‘ldi. Daromad darajasi turlicha bo‘lgan oilalar bulardan bir qadar foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. Dastlab murakkab bir paytda iste’mol mollarini sotib olish uchun bir marta, so‘ngra esa ko‘p marta ishlatiladigan kuponlarni muomalaga kiritish, kundalik zarur tovarlarning cheklangan turlarini me’yorlangan tarzda sotishni tashkil etish ko‘zda tutilgan edi. Bu tizim o‘zini to‘la oqladi. U bozorni pishiq-puxta himoya qilibgina qolmay, savdo tarmog‘iga barcha zarur oziq-ovqat mahsulotlarini va kundalik xarid mollarini muntazam ravishda chiqarib turishni ta’minlash, ularni iste’mol qilish hajmlarini kamaytirmaslik imkonini berdi.

Xullas, mamlakatimizda mustaqillik yillarida iqtisodiy islohotlarni o‘tkazishdan ko‘zda tutilgan bosh maqsad xalq farovonligini oshirishga qaratilgan chora tadbirlar 1996-yildan e’tiboran o‘zining ijobiy natijalarini bera boshladi. Respublikamizda iste‘mol mahsulotlari ishlab chiqarish muttasil ko‘payib borishi bilan birga aholining pul daromadlari ham aniq va ayni paytda uning xarid qilish quvvati ham o‘sib bordi. Buni quyida keltirilgan aniq raqamlardan yaqqol ko‘rishimiz mumkin. Mamlakatimizda yalpi ichki mahsulot 1997-yilda 1,6 foizga, 1998-yilda 5,2 foizga, 1999-yilda 4,4 foizga va 2000-yilda 1,4 foiz atrofida ko‘paydi.

O‘zbekiston Respublikasi taraqqiyot yo‘lidan borib, yangidan-yangi ijtimoiy iqtisodiy yutuqlarga erishmoqda. Istiqlol yillarida xalq iste’mol mollari ishlab chiqarishni 56,6 foiz ko‘paytirishga erishildi.

O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasidan:

40-modda. Har bir inson malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega.

O‘zbekistonda Prezidentning 1993-yil 4-mart Farmoni bilan ta’sis etilgan O‘zbekistonning birinchi ordeni — «Sog‘lom avlod uchun» ordeni bo‘ldi. Bular davlatimizning inson salomatligi to‘g‘risida qanchalik g‘amxo‘rlik qilayotganligidan dalolat beradi.

Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasining «OITS bilan kasallanishning oldini olish to‘g‘risida»gi (1991-yil), «Davlat sanitariya nazorati to‘g‘risida»gi (1992-yil), «Fuqarolar sog‘lig‘ini saqlash to‘g‘risida»gi (1996-yil), «Dori vositalari va farmatsevtika faoliyati to‘g‘risida»gi (1997-yil), «Odamning immunitet tanqisligi virusi to‘g‘risida»gi (1999-yil) qonunlari qabul qilindi.

Bulardan tashqari, O‘zbekiston hukumati inson salomatligi to‘g‘risida qayg‘urib, bir qator qarorlar ham qabul qildi. Vazirlar Mahkamasining «Sog‘lom avlod uchun» jurnalini tashkil etish to‘g‘risida»gi (1995-yil), «Yosh avlodni sog‘lomlashtirish muammolarini kompleks hal etish to‘g‘risida»gi, «O‘zbekiston Respublikasining tibbiy va farmatsevtika sanoatini rivojlantirishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash chora tadbirlari to‘g‘risida»gi (1996-yil), «O‘zbekiston Respublikasi sog‘liqni saqlash tizimida boshqarishni takomillashtirish to‘g‘risida»gi (1999-yil) qarorlari bunga yorqin misol bo‘la oladi.

1991-yilga kelib O‘zbekistonda kasalxona muassasalarining soni 1370 taga, vrachlar soni 71,1 mingga yetgan edi. Sho‘rolar tuzumi davrida sog‘liqni saqlash tizimi kengaygan bo‘lsa-da, lekin yerga turli xil kuchli kimyoviy dorilar solinishi, paxta yakkahokimligi va boshqa oqibatlar natijasida aholi orasida turli kasalliklar ko‘payib ketgan edi. Sog‘liqni saqlash ehtiyojlari uchun 1994-yili milliy daromadning 4,1% miqdorida mablag‘ ajratilgan bo‘lsa, 2000-yilga kelib 7,5% ni tashkil etdi.

1998-yil 10-noyabrda Prezident Farmoni bilan «2006-yilgacha sog‘liqni saqlash tizimini isloh qilish Davlat dasturi» qabul qilindi.
Sog‘liqni saqlash tizimidagi islohotlar mazkur Davlat dasturi asosida amalga oshirilmoqda. 2002-yilgi ma’lumotlarga qaraganda respublikada 3471 ta ambulatoriya-poliklinika, 1057 ta shifoxona aholiga tibbiy xizmat ko‘rsatmoqda. Bundan tashqari, ko‘plab ixtisoslashgan shifoxonalar, maxsus dispanserlar, shahar shifoxonalari, tuman markaziy shifoxonalari, qishloq uchastka shifoxonalari, qishloq vrachlik va feldsherlik akusherlik punktlari ham ishlab turibdi.

O‘zbekiston o‘z milliy mustaqilligini qo‘lga kiritgach, xalq salomatligi yo‘lida xorijiy mamlakatlar bilan keng ko‘lamli o‘zaro hamkorlik aloqalarni yo‘lga qo‘yish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Bu sohada, ayniqsa, AQSH, Shvetsariya, Vengriya, Rossiya, Boltiqbo‘yi mamlakatlari, Yaponiya, Xitoy va boshqa davlatlar bilan yaxshi munosabatlar o‘rnatilgan. Jumladan, 1993-yil iyun oyida Namanganda 120 o‘rinli Kardiologiya markazi qurilib ishga tushirildi. Barcha qulayliklarga ega bo‘lgan mazkur markazga Boltiqbo‘yi, Shvetsiya, Vengriya, Yaponiya singari xorijiy mamlakatlardan eng zamonaviy tibbiyot apparatlari olib kelib o‘rnatildi. Markaz ochilgandan keyin o‘tgan davr mobaynida bu yerda 10 mingdan ortiq bemor o‘z salomatligini tikladi.

1995-yil avgust oyida Namanganda qurilib ishga tushirilgan 120 o‘rinli «Oromgoh» mavzesidagi dispanserga Boltiqbo‘yi davlatlaridan olib kelib o‘rnatilgan nur bilan davolovchi AGAT-R-1, Yaponiyadan oshqozon-ichak, o‘sma kasalliklarini aniqlovchi gastrofibraskop, Sankt-Peterburgdan Lazer-Yava-3 apparatlari olib kelib jihozlandi. Ushbu shifoxona xizmati tufayli viloyatda o‘sma kasalliklarini barvaqt aniqlash ikki barobarga, xastalikning oldini olish esa 20—25 foizga o‘sdi.

1991-yilda «Sog‘lom avlod uchun» jamg‘armasi bilan «Amerilares» tashkiloti o‘rtasida uzoq muddatli hamkorlik to‘g‘risida bitim imzolangan edi. «Umid» deb nomlangan birinchi tadbirda O‘zbekistonga AQSHning beshta xalqaro xayriya tashkiloti vakillari, xususan, tibbiyot mutaxassislari tashrif buyurib katta miqdordagi muruvvat yordamini olib kelgan edilar. 2000-yil — «Sog‘lom avlod yili»da o‘zaro hamkorlik yanada faollashdi. O‘zbekistonga 4,3 million AQSH dollari miqdorida tibbiy dori-darmonlar keltirildi. Jumladan, «Insulin» preparati, sanitariya va gigiena buyumlari yuklangan yettita samolyot bunga yorqin dalil bo‘la oladi. 2001-yil — «Onalar va bolalar yili»da 3,5 million AQSH dollari miqdoridagi 31 tonnalik dori-darmonlar, tibbiy jihozlar, sanitariya va gigiyena buyumlari «Amerilares» tashkiloti tomonidan O‘zbekistonga yordam tariqasida jo‘natildi. Hamkorlik yo‘lga qo‘yilgan kundan boshlab «Sog‘lom avlod uchun» jamg‘armasi «Amerilares» tashkilotidan jami 12 million dollardan ortiq qiymatga ega bo‘lgan muruvvat yordami oldi.