11-sinf Biologiya

moddalarning geologik davriy aylanishi
deyiladi. 
Biologik davriy aylanish qanday 
yuzaga keladi? 
Tirik moddaning paydo bo‘lishi bilan geologik aylanish asosida 
Biologik davriy aylanishda ishtirok 
etuvchi biogen elementlar qanday 
elementlarga ajaratiladi? 
Makroelementlar va mikroelementlarga ajratiladi 
Biogen elementlar deb nimaga 
aytiladi? 
Tirik organizmlar hayot faoliyati uchun zarur elementlar

---

“Bio-Max-Ziyo” o’quv markazi 
40 
Moddalarning geologik davriy 
aylanishi biologik davriy aylanishdan 
qanday farq qiladi? 
1. Geologik davriy aylanishning harakatlantiruvchi asosiy kuchi 
suvning okeanlar va quruqlik o‘rtasida to‘xtovsiz aylanib turishi bo‘lsa, 
biologik davriy aylanishni harakatlantiruvchi kuchi tirik 
organizmlarning oziqlanishidagi farqlar hisoblanadi. 
2. Moddalarning geologik aylanishida Yer qobig‘idagi barcha 
kimyoviy elementlar ishtirok etsa, biologik davriy aylanishda esa faqat 
biogen elementlar ishtirok etadi. 
3. Geologik davriy aylanishning davomiyligi bir necha o‘n ming va 
yuz ming yillarni tashkil etsa, biologik davriy aylanishni ta’minlovchi 
biogen elementlarning davriy aylanish sikli qisqa – bir necha yil, bir 
necha o‘n va yuz yillarni tashkil etadi. 
4. Biologik davriy aylanish geologik davriy aylanishdan farq qilib, 
biosfera doirasida sodir bo‘ladi. 
Biogeokimyoviy sikl deb nimaga 
aytiladi? 
Biogeokimyoviy sikl
– bu biosferada kimyoviy elementlar va 
anorganik moddalarning tashqi muhitdan organizmlarga, 
organizmlardan esa yana tashqi muhitga chiqarilishi orqali aylanishidir 
Biogen elementlarning aylanish 
tezligi nima bilan bog’liq? 
Biogen elementlarning organizmlar hayot faoliyatidagi funksiyasi va Yer 
qobig‘idagi miqdoriga bog‘liq. 
Uglerod atmosferada karbonat 
angidrid holida uchrab uning aylanish 
davri qancha? 
300 yil 
Atmosferadagi kislorodning to‘liq 
aylanishi qancha? 
2000 yil 
Suvning biogeokimyoviy sikli 
qancha? 
2 mln yil 
Uzoq vaqt biogen moddalar shaklida 
davriy aylanishda 
qatnashmaydiganlar qaysilar? 
Ohaktosh, ko‘mir, neft, torf 
Qaysi organizmlar uglerod 
birikmalaridan o‘z skeleti va 
chig‘anoqlarini hosil qilishda 
foydalanadi? 
Korall poliplari, molluskalar 
Uglerodni uzoq muddatga davriy 
aylanishdan chetga chiqishi nima 
bilan bog’liq? 
Ko‘mir, neft, torf kabi qazilma boyliklarning hosil bo‘lishi bilan 
bog’liq. 
O‘simliklar tomonidan azot qanday 
o‘zlashtiriladi? 
Chaqmoq ta’sirida: Azot + Kislorod 

azot oksidi (NO
2
) + suv (H
2
O) 

HNO
2
, HNO
3

Dissotsiyalanib nitrit (NO
2
) va nitrat (NO
3
) 
ionlarni hosil qiladi va ionlar shaklida o‘simliklar tomonidan 
o‘zlashtiriladi. 
Azot fiksatsiyalovchi 
azotobakteriyalar va
tugunak bakteriyalar gazsimon azotni 
nimaga aylantiradilar?