11-sinf Biologiya

“Bio-Max-Ziyo” o’quv markazi 
20 
Simbioz munosabatning qanday 
turlari mavjud? 
Mutualizm, protokooperatsiya, kommensalizm. 
Mutualizm qanday munosabat turi? 
Mutualizm
(lotincha «mutus» – o‘zaro) – har ikki populatsiya uchun 
o‘zaro manfaatli va majburiy munosabat turi. Bu munosabatlarning 
buzilishi bir yoki har ikkala populatsiya hayotiy faoliyatini cheklab 
qo‘yadi 
Mutualizm munosabat turiga misollar 
ayting. 
1. Lishayniklar tanasidagi zamburug‘ va suvo‘tining o‘zaro simbioz 
usulda yashashi; 
2. Dukkakli o‘simliklarning ildizida uchraydigan tugunak bakteriyalar 
o‘simlik ildizida joylashib, havo tarkibidagi azotni o‘zlashtiradi; 
3. Mikoriza – qalpoqchali zamburug‘lar va yuksak o‘simliklar 
o‘rtasidagi munosabat; 
4. Termitlar va ularning ichagida yashovchi bir hujayrali xivchinlilar 
o‘rtasidagi munosabatlar 
Protokooperatsiya qanday munosabat 
turi? 
Protokooperatsiya
– (yunoncha – «protos» – dastlabki, «cooperatio» – 
hamkorlik) har ikki populatsiya hayot faoliyatiga ijobiy ta’sir 
ko‘rsatadigan, ikki tomon ham manfaatdor, 
lekin majburiy bo‘lmagan
, 
ya’ni har bir populatsiya alohida faoliyat ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan 
o‘zaro munosabat turi. 
Protokooperatsiya munosabat turiga 
misollar ayting. 
1. Tabiatda shunday baliq turlari borki, ular yirik baliqlar terisini, jabra 
va og‘iz bo‘shlig‘ini parazitlardan tozalab beradi; 2. Asalarilar gulli 
o‘simliklardan o‘ziga oziq (chang, nektar) olish davomida 
o‘simliklarni changlantiradi. 3. Aktiniya «zohid» qisqich- baqasini 
yirtqich baliqlardan himoya qiladi, u esa aktiniyalarning tarqalishini 
ta’minlaydi. 
Kommensalizm qanday munosabat 
turi? 
Kommensalizm 
(fransuzcha «commensal» – hamtovoq) – birgalikda 
yashaydigan organizmning biri ushbu munosabatdan foyda oladi, 
ikkinchisi hech qanday naf yoki zarar ko‘rmaydigan o‘zaro 
munosabatning bir turi sanaladi. 
Kommensalizm munosabat turi 
qanday turlarga bo’linadi? 
1) Hamsoyalik; 2) Hamtovoqlik; 3) Hamxo‘raklik 
Hamsoyalik munosabat qanday? 
Bir tur ikkinchisidan yashash joyi sifatida foydalanadigan va bu 
munosabatda o‘z «yashash joyi»ga zarar ham, foyda ham 
yetkazmaydigan o‘zaro munosabat turi