11-sinf biologiya imtihon savollari javoblari bilet-1

1 
–
 savolga javob. 
Quruqlik-
havo muhitining o‘ziga xos jihatlaridan biri, bu muhitda yashovchi tirik organizmlar quruqlikda
harakatlangani bilan, ularning hayoti bevosita havo muhiti bilan ham bog‘liq. Havo gazlar aralashmasi
dan
iborat. Havo tarkibida gazlar miqdori nisbatan doimiy bo‘lib, 78,08% i azot, 20,9% i kislorod, 1% i inert
gazlar, 0,03% i karbonat angidrid gazlaridan tashkil topgan. Atmosfera tarkibidagi kislorod taxminan 
bundan 2,5 mlrd
yil oldin hosil bo‘lgan. Bu jarayonda quruqlik va suv muhitidagi o‘simliklarda sodir
bo‘ladigan fotosintez jarayoni muhim rol o‘ynagan. Karbonat angidrid va suv ishtirokida o‘simliklar
hujayrasida organik moddalar hosil bo‘ladi v
a atmosferaga kislorod ajralib chiqadi.

---

O‘simliklar, hayvonlar va aerob mikroorganizmlar uchun havo zarur omillardan biri hisoblanadi. Tuproq
hayvonlar harakatlanishi uchun substrat vazifasini o‘taydi, o‘simliklar esa ildizlari yord
amida tuproqqa
birikadi, suv va unda erigan mineral tuzlarni shimadi.
O‘simlik va hayvonlardagi quruqlik
-havo muhitida 
yashashga moslanish lar. Suv muhitidan farq qilib, havoning zichligi katta emas. Shuning uchun bu muhitda
o‘simliklarda tayanch vazifasini bajaruvchi mexanik to‘qimaning rivojlanishi katta ahamiyatga ega. Iqlim
omillarining keskin o‘zgaruvchanligi esa o‘simliklarda qoplovchi to‘qimalarning hosil bo‘lishiga sabab 
bo‘ldi. Undan tashqari, o‘simliklarda shamol yordamida changlanishni, sporalar, urug‘ va mevalarning
tarqalishini ta’minlovchi moslanishlar paydo bo‘ldi. Hasharotlar va qushlarda uchishga moslanishlar yuzaga
keladi. Havo massalarining harakati ayrim mayda organizmlar (o‘rgimchaklar, h
asharotlar)ning passiv
tarqalishini ta’minlaydi. Evolutsiya jarayonida hayvonlarda tashqi (bo‘g‘imoyoqlilar) va ichki skeletning
(xordalilar) mukammallashuvi havo zichligining pastligi bilan bog‘liq. Quruqlik hayvonlari chegaralangan 
ta
na massasi va gavda o‘lchamiga ega. Masalan, quruqlikda yashovchi eng yirik hayvon –
filning massasi
5 tonnagacha bo‘lsa, dengizda yashovchi gigant kitning massasi 150 tonnagacha yetadi.