11-sinf biologiya imtihon savollari javoblari bilet-1

Turning fazoviy strukturasi
–
populatsiya individlarining o‘zlari egallagan hudud da tarqalishi. 
Turlarning biotopda ham gorizontal, ham vertikal yo‘nalishlarda ma’lum qonuniyat asosida taqsimlanishi
biotsenozning fazoviy strukturasini belgilaydi. Biotsenozga vertikal yaruslilik va gorizontal mozaik struktura
xosdir. Quruqlik biotsenozlarida vertikal strukturani
ng shakllanishida bo‘yi tur
licha 
balandlikdagi o‘simliklar
asosiy rol o‘ynaydi.
Yarus
–
biotsenozda birgalikda 
o‘sadigan, bir
-biridan balandligi bilan farqlanadigan
turli guruhlarga mansub 
bo‘lgan o‘simlik turlaridir. Turli yaruslar o‘simliklarning xilma
-xil hayotiy shaklla 
ridan hosil bo‘ladi. Yuqori yarusni yorug‘sevar o‘simliklar tashkil etadi. Past
ki yarusda soyaga chidamlilari,
e
ng quyida esa soyasevar o‘simlik turlari o‘sadi.
O‘simliklarning bunday joylashishi quyosh energiyasini
to‘liq o‘zlashtirilishini ta’minlaydi. Birinchi yarusni baland daraxtlar (eman, terak, shumtol, jo‘ka), ikkinchi
yarusni unchalik baland
bo‘lmagan daraxtlar (yovvoyi olma, nok, chetan) tashkil qiladi. Uchinchi yarus
butalar (o‘rmon yong‘og‘i, kalina), to‘rtinchisi baland o‘tlar va chala butalardan, beshinchi yarus baland 
bo‘lmagan o‘tlar (yertut, yo‘sinlar)dan tashkil topg
an.
Biotsenozning gorizontal strukturasi (mozaiklik
). Tabiiy populatsiyalar individlari bir tekis, tasodifiy va
guruhli tarzda taqsimlanadi. Oziq zaxiralari va hudud uchun kurash keskin kechadigan turlarning individlari
arealda bir t
ekis taqsimlanadi. Masalan, quyuq o‘rmonda qo‘shni daraxtlar bir
-biridan taxminan shox-
shabbasining hajmiga teng masofada 
uzoqlikda o‘sadi. Ekologik shart
-
sharoitlarga ko‘ra yashash muhiti
bir xil bo‘lgan arealda individlar tasodifiy 
taqsimlanadi. Guruhli taqsimlanish tabiatda eng ko‘p uchraydi.
Organizmlar arealning ma’lum hududlarida to‘plangan bo‘lib, bunday hududlar orasida foydalanilmagan
maydonlar bo‘ladi. O‘simliklarning guruhli taqsimlanishi ularning ko‘payi
sh usulining mevasi va
urug‘larning tarqalishi bilan bog‘liqdir. Masalan, ayrim o‘simliklarning mevalari yirik, og‘ir (o‘rmon 
yong‘og‘i, eman yong‘og‘i) bo‘lib, ular daraxt yoniga tushadi, guruh hosil qilgan holda shu yerdan unib
chiqadi.