11-sinf biologiya imtihon savollari javoblari bilet-1

Trofik darajalar
. Oziq zanjirida turlarning joylashgan o‘rniga qarab, 
biogeotsenoz (ekosistema)larning trofik darajalari farqlanadi. Oziq zanjiridagi har bir organizm muayyan trofik
darajaga tegishli bo‘ladi. Organizmning oziq zanjiridagi o‘rni yoki oziq zanjirining bitta bo‘g‘iniga tegishli
bo‘lgan organizmlar yig‘indisi trofik daraja deyiladi. Trofik darajalar soni oziq zanjiri bo‘g‘inlari soniga
2 
1,4 
6 
3,8 
5,7 

---

teng bo‘ladi. Avtotrof organizmlar produtse
ntlar
–
geterotrof organizmlar uchun organik modda yetkazib
beradiganlar sifatida birinchi trofik darajani tashkil etadi. Ikkinchi trofik daraja (birinchi tartib 
konsumentlar)ga fitofaglar
–
o‘simlikxo‘r organizmlar kiradi. Fitotroflar hisobiga yashaydigan go‘shtxo‘rlar
uchinchi trofik daraja (ikkinchi tartib konsumentlar)ga; boshqa go‘shtxo‘rlarni iste’mol qiladigan hayvonlar 
to‘rtinchi trofik daraja (uchinchi darajali konsumentlar)ga mansubdir
. 
Oziq to‘rida
bir oziq zanjirining
bo‘g‘inlari boshqa zanjirning tarkibiy qismi bo‘ladi. Har qaysi oziq zanjiri moddalar va energiya o‘tadigan 
alohida kanaldir. Agar biogeotsenozning biror a’zosi yo‘qolsa tizim buzilmaydi, chunki organizmlar boshqa
oziq manbalaridan foydalanadi. Bu fikrdan esa turlar qanchalik xilma-
xil bo‘lsa, tizim shunchalik barqaror
bo‘ladi degan umumiy xulosa kelib chiqadi.
1-savolga javob.
Tirik modda notirik moddadan farq qilib, bir qancha o‘ziga xos xususiyatla
rga ega: 
1. Tirik organizmlar harakatlanish, o‘sish va ko‘payish orqali muhitda tez tarqalish va muhitning yashash
mumkin bo‘lgan barcha bo‘shliqlarini egallash xususiyatiga ega. Harakatlanish orqali tirik organizmlar
organik moddal
ar va energiyaning bir joydan boshqa joyga ko‘chishini ta’minlaydi. V.I.Vernadskiy tirik
moddaning faol va passiv harakatini farqlaydi. Organizmlarning energiya sarfi hisobiga mustaqil
harakatlanishi faol harakat hisoblanadi. Masalan, baliqlar suv oqimiga qarshi suzadi, qushlar Yerning tortish
kuchini yengib uchadi. Tabiiy kuchlar (Yerning tortish kuchi, gravitatsiya) ta’sirida harakatlanish passiv
harakat hisoblanadi.
2. Tirik organizmlarning hayotiy jarayonlari, kimyoviy reaksiyalar tartibli ravishda kechadi, reaksiyalar
tezligi katta bo‘lib, bu mazkur jarayonda ishtirok etadigan fermentlarning faolligi bilan bog‘liq.
3. Tirik modda evolutsion yuksalish xususiyatiga ega. 
4. Tirik modda adaptatsiya xususiyatiga ega, ya’ni tashqi muhit sharoitlari ga yuksak darajada moslashadi. 
5. Tirik moddada hosil bo‘ladigan kimyoviy bog‘lar o‘zida katta energiya saqlaydi. Shuning uchun ham tirik
modda quyosh energiyasi
ni transformatsiya qiladi va o‘zida to‘playdi.
6. Tirik modda morfologik va kimyoviy xilma-
xilligi bilan ta’riflanadi, ko‘payish xususiyati tufayli avlodlar
almashinadi, ya’ni yangilanadi. 
7. Tirik modda alohida individlardan iborat, individlar popu latsiyalarni, har xil populatsiyalar esa
biotsenozlarni hosil qiladi.