11-sinf 1-bilet atom tuzilishi. Atom tarkibidagi elektronlarning pogʻona va pogʻonachalarga joylashishi

+Na
2
SO
4
+K
2
SO
4
+O
2
+H
2
O reaksiyada 5.6 l O
2
ajralgan boʻlsa KMnO
4
 
ning massasini aniqlang? 
Oksidlanish qaytarilish reaksiyasini electron balans usulida tenglashtiramiz: 
KMn
+7
O
4
+Na
2
O
2
-1
+H
2
SO
4
→Mn
+2
SO
4
+Na
2
SO
4
+K
2
SO
4
+O
2
0
+H
2
O 
Mn
+7
+5𝑒
→
Mn
+2
5 2 2 
O
2
-1
−2𝑒
→
O
2
0
2 5 5 
Qiymatlarni reaksiyaga qo`yamiz va tenglashtiramiz 
2KMnO
4
+5Na
2
O
2
+8H
2
SO
4
→2MnSO
4
+5Na
2
SO
4
+K
2
SO
4
+5O
2
+8H
2
O
endi masalani ishlaymiz:

---

15,8=x 5,6 l 
2KMnO
4
+5Na
2
O
2
+8H
2
SO
4
→2MnSO
4
+5Na
2
SO
4
+K
2
SO
4
+5O
2
+8H
2
O
316 112 javob: 15,8 g KMnO
4
. 
3-savolga javob: 
Laboratoriya sharoitida ammoniy tuzlariga ishqor ta’sir ettirib ammiak olinadi: 
NH
4
Cl+NaOH = NaCl+H
2
O + NH
3
. 
Shuningdek, uni ammoniy xlorid tuziga so‘ndirilgan ohakni aralashtirib qizdirish yo‘li bilan ham olish mumkin
2NH
4
Cl + Ca(OH)
2
= CaCl
2
+ 2H
2
O +2NH
3
Ammoniy tuzlari. Ammoniy ioni bilan kislota qoldiqlaridan hosil bo‘lgan murakkab moddalar ammoniy tuzlari 
deyiladi.NH
4
Cl, NH
4
NO
3
, (NH
4
)
2
SO
4
, (NH
4
)
3
PO
4
;NH
4
HSO
4
, NH
4
H
2
PO
4
, (NH
4
)
2
HPO
4
. 
Ammoniy tuzlarining barchasi suvda yaxshi eriydigan moddalar dir. Ularning o‘ziga xos xossalari quyidagilardir: 
1.
Qattiq qizdirilganda parchalanadi:(NH
4
)
2
CO
3
= 2NH
3
↑+ H
2
O + CO
2
.↑ 
2. Ishqorlar ta’sir ettirilganda ammiak ajralib chiqadi: 
(NH
4
)
2
SO
4
+ 2NaOH = Na
2
SO
4
+ 2NH
3
↑ + 2H
2
O. 
Bu reaksiya ammoniy tuzlari uchun o‘ziga xos reaksiyadir. 
Tajribani amalga oshirishda quyidagicha bo`lgan kimyoviy jihozlardan foydalanib reaksiyani amalga oshiramiz. 
Bu reaksiya ammoniy tuzlariga ishqor ta`sirini ifodalaydi, bunda ammiak ajralib chiqadi. 
6-BILET 
1. Kristal panjara turlariga misollar bilan tushuntiring. 
2. PbO
2
+MnSO
4
+HNO
3
→ HMnO
4
+PbSO
4
+Pb(NO
3
)
2
+H
2
O reaksiyasida koeffitsiyentlar yigʻindisini toping. 
3. CO
3
2-
ning ionlarni aniqlashga doir sifat reaksiyalarni tajribada koʻrsating va ularni izohlang. 
1-savolga javob: 
Kristall panjara turlari 
Ma’lumki, moddalar uch xil: gaz, suyuq va qattiq agregat holatda bo‘lishi mumkin. 
Moddaning gaz va suyuq holatida zarrachalar tartibsiz joylashgan bo‘ladi, bu zarrachalar orasidagi o‘zaro 
tortishish kuchi zarrachalarni bir joyda tutib turish uchun yetarli emas, shuning uchun bunday agregat holatdagi 
moddalarning muayyan shakli bo‘lmaydi. Qattiq jismlar, suyuq hamda gazsimon jismlarning aksincha, ma’lum 
mustaqil shaklga ega bo‘lib, bu shaklni qanday vaziyatda turishidan qat’i nazar saqlab qoladi.Qattiq moddalar 
ichki tuzilishiga, ya’ni zarrachalarining bir-biriga nisbatan qanday tartibda joylashganligiga qarab kristall va 
amorf moddalarga bo‘linadi. Bir moddaning o‘zi ham kristall, ham amorf holatda bo‘lishi mumkin (masalan, 
kristall holdagi kvars, amorf holdagi qumtuproq), lekin kristall holat doimo amorf holatga qaraganda barqaror 
bo‘ladi.
Kristall moddalarda zarrachalar ma’lum tartib bilan joylashgan bo‘ladi va fazoviy kristall panjarani hosil 
qiladi. Fazoviy kristall panjaraning ko‘p marta takrorlanib, jismning butun hajmini hosil qiladigan qismi 
elementar
yacheyka deyiladi.Kristall panjaralar zarrachalarning fazoda joylashish xususiyati va zarrachalar orasidagi 
o‘zaro ta’sir turiga qarab molekulyar, atomli, ionli va metall panjaralarga bo‘linadi.Molekulyar kristall
panjarali moddalarda kristall panjara tugunlarida, elektroneytral molekulalar bo‘ladi. Shu sababli molekulyar 
panjara ancha
bo‘sh va unda molekulalar o‘z xossalarini saqlab qolgan bo‘ladi. Ionli kristall panjaratugunchalarida ionlar 
joylashgan bo‘ladi. Masalan, natriy xlorid (osh tuzi) kristall panjarasini olib ko‘raylik. Unda har qaysi natriy ioni 
oltita xlor ioni bilan, har bir xlor ioni esa oltita natriy ioni bilan qurshab olingan. Natriy ioni musbat, xlor
ioni esa manfiy zaryadli bo‘lgani uchun bu zaryadlangan zarrachalar o‘zaro elektrostatik kuchlar bilan tortishib 
turadi, demak, bunday moddalar molekulalarida ionli bog‘lanish mavjud bo‘ladi. Deyarli barcha tuzlar, ba’zi 
oksidlar va asoslarning kristall panjaralari ionli bo‘ladi.
Atom kristall panjara hosil qilgan moddalarda panjara 

---

o‘zaro puxta kovalent bog‘lanish bilan bog‘langan elektrneytral atomlardan tarkib topgan bo‘ladi. Metall kristall
panjaradamusbat ionlar tebranma harakat holatida turadi: musbat ionlar orasida erkin elektronlar barcha 
yo‘nalishlarda tartibsiz harakatda bo‘ladi. Bu elektronlar panjara ichida bir ion ikkinchisi tomon bemalol siljib 
yurganligi sababli erkin elektronlar deyiladi. Metallarning elektr, issiqlik o‘tkazuvchanligi, magnit xossalari va
metallar uchun xos boshqa xususiyatlar ana shu erkin elektronlar bilan bog‘liqdir.