11-modul. Jismoniy sifatlarni (kuch, tezkorlik, chaqqonlik, egiluvchanlik, chidamlilik) tarbiyalash metodikasi 1-mavzu: Kuch qobiliyatini tarbiyalash
11-modul. Jismoniy sifatlarni (kuch, tezkorlik, chaqqonlik, egiluvchanlik, chidamlilik) tarbiyalash metodikasi 1-mavzu: Kuch qobiliyatini tarbiyalash. Kuch qobiliyatlarining rivojlanish darajasini va namoyon bozaro harakatini belgilovchi omillar. Turli mushak guruhlarining kuch qobiliyatini rivojlantirish uchun mashqlar. Kuch qobiliyatlarini rivojlantirish usullari. Kuch qobiliyati turlari va ularni rivojlantirish usullari.
JISMONIY (HARAKAT) SIFATLAR
Tarixan mavjud boginlari harakatchanligi va muskullar egiluvchanligini jis-moniy sifatlar deb atash qabul qilingan. Inson organiz-mining shu sifatlarini qanday namoyon qila olishiga qarab individga kuchli, chaqqon, tezkor va h.k. deb baho berganlar. Bu sifatlar orsatkichlari jismoniy tayyorgarlik korsatkichlar orqali individning ijodiy mehnatga va vatan mudofaasiga tayyorligi aniqlanadi.
va atamalari maxsus adabiyotlarda qismlarga bo`lib ko`rsatilgan. Bular insonning harakat imkoniyatlariga xos ayrim jihatlarni aniqlaydi. Jismoniy sifatlar dinamikasiga tatbiqan va atamalari qo`llaniladi. atamasi sifatning sog`lomlashtiruvchi o`zgarishlarini tavsiflaydi. esa harakatlantiruvchi sifat ko`rsatkichlarining o`sishiga tasir etuvchi kuchlar qarshilik kuchi hisoblanadi. Maktablardagi o`quvchilar uchun jismoniy tarbiya dasturida birinchi sinflardan boshlab bolalarning kuch tayyorgarligi ko`zda tutilgan.
Har bir kishi harakatlarni bajarishda muayyan imkoniyatlarga ega. Masalan, u biror og`irlikdagi shtangani ko`tara oladi, qandaydir bir vaqt oralig`ida 1000 m masofani yugurib o`ta oladi. Bu imkoniyatlar bir qator sifat va miqdor xususiyatlari jihatidan bir-biridan farq qiladigan muayyan harakatlar bilan amalga oshiriladi. Masalan, sprintcha va marafoncha yugurish organizmga sifat jihatidan boshqa-boshqa talablar qo`yadi, turli xil jismoniy sifatlar namoyon etilishini talab qiladi. Kishi harakat qilish imkoniyatlarining ba mushak ishi uzunligining kamayishi, oyoqlarni 90 gradus burchak ostida ushlab turishda mushaklarning uzayishi.
Qarshiliklarni yenguvchi va ularga yon beruvchi tartiblarning birlashuvi deyiladi.
O`quvchilar jismoniy tarbiyasida umumiy va maxsus kuch tayyorgarligi amalga oshiriladi.
Umumiy kuch tayyorgarligi insonning mehnat faoliyatiga tayyorligi va jismoniy rivojlanishi uchun ahamiyatga ega bo`lgan barcha asosiy mushak guruhlarining uyg`un rivojlanishiga qaratilgan.
Maxsus kuch tayyorgarligining maqsadi faoliyatning tanlangan turiga tatbiqan musobaqalashuvchi harakat texnikasi bilan muvofiq mushak guruhlari kuchining qo`shilib yuzaga chiqishi tezkor harakatlarda.
Tezlik-kuch qobiliyatlari qarshilikni yenguvchi va yon beruvchi (amortizasion) kuch turlariga bo`linadi.
Portlovchi kuch i nazar namoyon qilgan kuchni bani uning chiziqli o`lchamlari kubiga to`g`ri nisbatda bo`ladi; kuch esa fiziologik ko`ndalang kesim, yaziga olkada, qalin qorda yugurish va boshqalar)dan foydalaniladi.
Individning ollarni tirsakdan bukish). Kuch bilan bajariladigan har qanday mashqlar osir etish oson va ularni dozalash qulay. Salbiy tomoni shundaki, tezlik zga tashlanadi. Oziga qarshilik koqolishiga olib keladi. Bundan tashqari, bu mashqlar yuqori nerv tarangligi (zolgan odamlarga, ozini nazorat qilish tizimli olib borilishi tavsiya etiladi.
Kuchni rivojlantirish metodlari
Maksimal zoni meyorga yaqin og`irliklarni koz vaznining 90-95%), nerv muskul apparatining maksimal safarbarligi va muskul kuchining kolmasada ortishini tariqishi bilan bogliq, ayniqsa, olga qoyoridan ortiq nerv-muskul tarangiligi nerv markazi-dagi qoshilib ketishiga olib keladi. Va nihoyat, shuni hisobga olish kerakki, xatto etarli darajadagi tayyorgarlikka ega bolsa, melgan nagruzkalardan foydalanish metodi muskul kuchining ortishida melmagan nagruzkalar bilan mashq qilish metodi bergan foydani ham bermaydi.
Kuchni rivojlantirishning tipik vositalari: 7-9 yoshda jismlar bilan umumiy rivojlantiruvchi mashqlar, qiyshiq o katta muskul tarangligi talab qilinadigan jismlarni koldirma toldirma tolmagan gantellar, kanat (argamchi) tortishdek kuch talab qila-digan mashqlar, tortilishlar, qogri ola bajara olmay qolgungacha bajarish bu yoshdagilarda qatqiqlanadi.
Kuchni rivojlantirishning tipik vositalari: 7-9 yoshda jismlar bilan umumiy rivojlantiruvchi mashqlar, qiyshiq o katta muskul tarangligi talab qilinadigan jismlarni koldirma toldirma tolmagan gantellar, kanat (argamchi) tortishdek kuch talab qila-digan mashqlar, tortilishlar, qogri ola bajara olmay qolgungacha bajarish bu yoshdagilarda qatqiqlanadi.
Qizlardan 13-14 yoshdan boshlab talab qilinadigan nagruz-ka bolalar uchun talab qilinadigan nagruzkaga nisbatan olishi, kolmagan jihoz-lardan foydalanish tavsiya etiladi.
Qizlardan 13-14 yoshdan boshlab talab qilinadigan nagruzka bolalar uchun talab qilinadigan nagruzkaga nisbatan olishi, kolmagan jihozlardan foydalanish tavsiya etiladi.
Kuchni rivojlantirishda muskul zolami (tirik organizm sodir qiladigan) ikki faktorga bogliq: a) orqa miyaning oldingi shohchalari motoneyronlaridan muskulga bora-digan impulpslar; b) shartli ravishda zining reak-tivligi, yalum qondalangi, tolasi yozgala olishi darajasi va boshqa tosiriga va shu daqiqadagi muskul uzunligi va boshqa holatlar, faktorlarga ham bogliq. Muskul zozgartirishda unga keladigan effektli impulpslar xarakteri etakchi mexanizmlardan biri hisoblanadi.
