11-мавзу. ЎЗбекистонда фуқаролик жамияти институтлари ва маҳаллий ўЗ-Ўзини бошқариш( 4-соат)

«Фуқаролик жамияти» ибораси ҳам кенг, ҳам тор маъноларда қўлла-нади. Кенг 
маънода фуқаролик жамияти деганда жамиятнинг давлат ва унинг тузилмалари бевосита 
қамраб олмаган қисми тушунилади. У табиий-тарихий тараққиёт жараёнида эркин, 
давлатга бевосита боғлиқ бўлмаган соҳа тарзида вужудга келади ва ривожланади. Бу 
маънода фуқаролик жамияти нафақат демократия, балки авторитаризмга ҳам мос келади, 
фақат тоталитаризм сиёсий ҳокимият фуқаролик жамиятини тўлиқ, кўпинча - қисман 
«ютиб юборгани»ни билдиради. 
Фуқаролик жамияти тор маънода, яъни ўз маъносида ҳуқуқий давлат билан 
чамбарчас боғлиқ. Фуқаролик жамияти деганда бозор ва демократик ҳуқуқий 
давлатчилик шароитларида эркин ва тенг ҳуқуқли шахсларнинг давлат белгиламаган 
ўзаро муносабатларининг хилма-хиллиги тушунилади. 

---

Фуқаролик жамияти хўжалик, иқтисодий, оилавий-қариндошлик, этник, диний, 
ҳуқуқий муносабатлар, ахлоқни, шунингдек шахслар ўртасидаги давлат белгиламайдиган 
сиёсий муносабатларни ўз ичига олувчи мураккаб тузилишга эга. Давлат тузилмаларидан 
фаркди ўлароқ, фуқаролик жамиятида вертикал алоқалар эмас, балки горизонтал алоқалар 
- юридик жиҳатдан эркин ва тенг ҳуқуқли ҳамкорлар ўртасидаги рақобат ва бирдамлик 
муносабатлари етакчилик қилади. 
Фуқаролик жамияти – ўзини ўзи ривожлантирувчи ва ўзини ўзи бошқарувчи 
тизим. Индивидлар ҳар хил ташкилотларга бирлашиб, бир-бири билан ранг-баранг 
муносабатлар ўрнатиб, ўзларининг баъзан қарама-қарши манфаатларини рўёбга чиқариб, 
жамият сиёсий ҳокимият кучига эга бўлган давлатнинг аралашувисиз уйғун ва изчил 
ривожланишини таъминлайдилар. Фуқаролик жамияти ўзининг давлатдан мустақил 
ўзини ўзи ривожлантириш ички манбаларига эгадир.
Фуқаролик жамияти институтлари 
Фуқаролик 
жамиятининг 
тузилиши 
деганда 
ижтимоий 
муносабат-лар, 
фуқароларнинг турли ихтиёрий ташкилотлари, уларнинг уюшмалари, лоббистик ва 
бошқа гуруҳлари, муниципал коммуналар, хайрия жамғарма-лари, ижодий, спорт, 
матлубот жамиятлари, ижтимоий-сиёсий, диний ва бошқа ташкилотлари ва 
уюшмаларининг кенг тармоғи тушунилади. 
- Оила, маданият ва таълим муасасалари. 
- Ижодий уюшмалар, илмий ассосиациялар. 
- Яшаша жойи бўйичи ўзини ўзи бошқариш органлари. 
- Нодавлат оммавий ахборот воситалари.
Эслаб 
қолинг: 
Фуқаролик жамияти институтлари 
Фуқароларнинг кундалик манфаатларини рўёбга чиқариш жабҳаси 
Оила, таълим ва маданият муассасалари 
Ижодий ва илмий уюшмалар 
Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари 
Нодавлат оммавий ахборот воситалари 
Черков, хайрия жамғармалари, оммавий ижтимоий ҳаракатлар 
Хусусий корхоналар, акциядорлик жамиятлари, ширкат ва ижара 
бирлашмалари 
Шундай қилиб, фуқаролик жамияти – инсоният тарихий ривожланиш жараёнининг 
маҳсули бўлиб, индивидлар ўз қобилиятини намоён этишининг олий шакли ҳисобланади. 
У феодализмдан капитализмга ўтиш даврида халқ фаровонлиги, маданияти ва онгининг 
ўсишига қараб вужудга келади. Бунда таклиф қилинган барча моделлар ва 
концепцияларда бош омил – хусусий мулк ҳамда бирдан-бир «ташкилотчи ва 
мувофиқлаштирувчи» ролини бажаришга даъвогарликдан, барча ижтимоий ришталар ва 
алоқаларни ўз қўлида сақлашга интилишдан давлатнинг воз кечиши устунлик қилади.
Фуқаролик жамиятининг асосий элементи айрим шахс бўлса, фуқаролик жамияти 
институтлари, ташкилотлар, гуруҳлар ва ҳоказолар уни шакллантирувчи омиллардир. 
Улар шахс, унинг манфаатлари, мақсадлари, ниятлари ва ҳоказоларни рўёбга чиқаришга 
кўмаклашади 
Ўзбекистон биринчи Президенти И.А.Каримов томонидан ишлаб чиқилган 
“Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик 
жамиятини ривожлантириш концепцияси”нинг бешинчи йўналишини “Фуқaрoлик