11 mavzu. Sotish siyosati

3. Savdo qilishning yangi turlari va usullari
Savdo qilishning yangi turlariga internet, elektron pochta, tug‘ri marketing, franchayzing
va boshqalarni kiritish mumkin. 
Internet orqali savdo qilish xozirgi paytda zamonaviy savdo qilishtug‘rihisoblanadi. Juda 
kо‘p firmalar internetda mahsulotlarini taklif kiladilar. Iste’molchilar uzlariga kerakli 
mahsulotni uzlarining kompyuteri orqali buyurtma berib sotib olishlari mumkin. Internet orqali 
savdoning ustunlik tomonlari bu birinchidan, vaqt tejaladi, ikkinchidan vositachilarsiz tug‘ridan-
tug‘ri iglab chiqaruvchidan olish imkoniyati paydo bо‘ladi. 
Tug‘ri marketing – bu xaridor bilan turli vositalar bilan tug‘ridan-tug‘ri mulokot bо‘lib, 
xaridorni mahsulotni sotib olishga ishontirishdan iboratdir. 
Franchayzing – bu savdo qilish usulining zamonaviy shakllaridan biri bо‘libhisoblanadi. 
Bunda franchayzing firmasi franchayzer firmasining tovar markasi, nomalanishi, va 
reklamasidan foydalanib, tovarni ishlab chiqarish, taksimlanishi, sotii va taklif etilishida bevosita 
katnashadi. AKShda chakana savdoning 50 % qismi franchayzing tizimi orqali amalga oshiriladi. 
Xozirgi vaqtda chakana savdoda tovar sotishning quyidagi usulari kullaniladi: 

tovarni peshtaxta orqali sotish 

tovarni xaridor о‘ziga-о‘zi xizmat kiladigan usulda sotish 

tovarni ochik yoyib kuyib sotish 

tovar na’munalarini kо‘rsatib sotish 

tovarni aholining buyurtmasiga muvofiq sotish. 
Tovarni peshtaxta orqali sotish – tovar sotishning odatdagi usuli bо‘lib, unda xaridorlarga 
xizmat qilish jarayonining deyarli hamma asosiy elementlari, chunonchi: tovarlarni kо‘rsatish va 
uning assortimenti bilan tanishtirish, hisob-kitob qilish va xaki tulangan tovarni topshirish 
ishlarini peshtaxta yonida turgan sotuvchi bajaradi. 
Xaridorlar о‘ziga-о‘zi xizmat qilishi asosida tovar sotish usulida savdo maydoni devorlari 
yoniga yoki о‘rtasiga terib kuyilgan hamma tovarlar yoniga xaridorlar bemalol borib, mustakil 
tanlab olib, inventar korzinalar yoki aravachalarga uzlari solishlari mumkin, tovarning xaki 
dukondan chikaverishdagi yagona hisob-kitob joyida tulanadi. 
Tovarni ochik yoyib kuyib sotishda xaridorlar sotuvchining ish joyiga bemalol borib 
mustakil tanishishlari, sotuvchining maslaxati va yordami bilan uzlariga kerakli tovarni tanlab 
olishlari mumkin. 

---

Xaridorlar о‘ziga-о‘zi xizmat kiladigan usulda bulgani kabi tovarlarni ochik yoyib kuyib 
sotishda xam tovarlar savdo zaliga sotish uchun tula tayyor holdachiqariladi. 
Tovarlarning na’munalarini kо‘rsatib sotish usuli sharoitida xaridor savdo maydoniga 
kuyilgan na’munalarga qarab о‘ziga kerakli tovarlarni mustakil ravishda yoki sotuvchi 
yordamida tanlaydi, uning xakini tulagandan keyin tegishli tovarni bevosita dukondan oladi yoki 
kushimcha xak evaziga uyiga eltib berishga buyurtma beradi. Ana shu usulni katta xajmdagi – 
mebel, sovutgich, kir yuvish mashinasi, tikuv mashinasi, elektr yoritkich, gazlamalar sotishda 
tashkil etish mumkin. 
Tovarni aholining buyurtmasiga muvofiq sotish usulida xaridor о‘ziga kerakli tovarga 
dukonning buyurtma bulimida yoki sanoat korxonasi, kurilish, muassasa, dala shiyponi, 
istikomat joyida tashkil etilgan buyurtma qabulqilish joyida oldindan buyurtma beradi. Bu tovar 
dukondan olinadi yoki buyurtmachining uyiga yoxud buyurtmada kо‘rsatilgan boshqa joyga eltib 
beriladi. Barcha ozik-ovkat mahsulotlarini sotishda hamda murakkab assortimentdagi tovarlarni 
ichkarilikdagi kishlok aholi punktlarida joylashgan va kundalik talab kilinadigan tovarlar bilan 
savdo kiladigan dukonlar orqali sotishda ana shu usulni kullash mumkin. 
Savdoning ilgor usullaridan biri savdo avtomatlari orqali savdo qilishhisoblanadi. Savdo 
avtomatlari savdoning ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligini ta’minlashda muhimо‘rin tutadi, ya’ni 
savdoda 
iste’mol 
xarajatlarini 
kamaytirish, 
iste’molchi 
xukmron 
bulgan 
sharoitda 
muhimahamiyatga egadir. Xozirgi sharoitda zamonaviy dzaynga ega bulgan savdo atomatlaridan 
foydalanish muhim masala hisoblanadi. 
Xorijiy mamlakatlarda tovarlarni sotishda kullanilayotgan quyidagi ilgor usullardan 
mamlakatimiz savdo korxonalari va tashkilotlarida foydalanish mumkin: 

chakana savdo korxonalarining namoyish zalida tushirilgan narxlarda kataloglart 
bо‘yicha noozik-ovkat tovarlarini sotish; 

shaxar markazida joylashgan va kichik savdo maydoniga kat’iy interyer, uncha kо‘p 
bulmagan xodimlarga ega bulgan chakana savdo korxonalarida narxi tushirilgan cheklangan 
assortimentdagi tovarlar bilan savdo qilish; 

“qulay dukonlar”, cheklangan assortimentdagi tovarlar asosan yangi ozik-ovkat 
mahsulotlari bilan savdo kiluvchi hamda xaridorlarga butun kun mobaynida xizmat 
kо‘rsatadigan savdo korxonalarida sotish. 
Xorijiy mamlakatlar savdo korxonalarida tovarlarni sotishda kullanilayotgan ilgor 
usullarning muvaffakiyatini ta’minlovchi yо‘llar xaridorga yanada kо‘prok turli xil xizmatlarni 
kо‘rsatish va tovarlarga bulgan narxni tushirish bо‘libhisoblanadi. Bulardan savdo korxonalarida 
foydalanish maqsadga muvofiqdir.