11-mavzu: Rus psixologiyasida shaxsga yondashuvlar Reja

N.I.Reynvaldning 
izohlashicha
, 
faoliyatning 
regulyatsiyasida 
psixik 
funktsiyalarni umumlashgan guruhlashtirish ularning uch o’lchovli (mezonli) 
tasnifining akl (intellekt), hissiyot (emotsiya) va iroda mohiyati zimmasiga tushishi 
shaxs tuzilishini temperament, xarakter va krbiliyatlarga, ikkinchi tomondan esa 
ekstraversiya, intro-versiya omillariga ajratishga barham beradi. 
N.I.Reynvaldning ushbu yondashuvi A.R.Luriyaning
miya faoliyatining uch 
blokli roli tasnifiga bevosita mos tushadi, chunonchi, aql (intellekt) ko’p hollarda 
informatsion blok orqali amalga oshadi, iroda (tashiiliylilik) programmalashtirish 
bloki bilan, xilma-xil emotsional holatlar (hissiyot) yuzaga kelishining negizida 
«energetik» blok yotadi. Aql, xissiyot, iroda va ularni ro’yobga chiqa-ruvchi 
miyaning bloklari, harakatlantiruvchilarni emas, balki o’zaro uzviy bog’liq bo’lgan 
insonning atrof-muhitga nisbatan munosaba-tining uch lahzasini anglatadi. 
Xullas, qarashlarning rang-barangligi muammo yechimining har xil variantlari, 
invariantlari, modifikatsiyalari, modullari va modellari bir davrning o’zida hukm 
surishini ta’minlaydi hamda sis-temali yondashuv majmuasi yuzaga kelishi uchun 
puxta negiz, mexanizm va barqaror manba hozirlaydi. 
Psixologiya fanida xulq-atvor va faoliyatga qaratilgan anglanilmagan mayllar 
orasida muayyan darajada tadqiq etilgani ustanovka (ko’rsatma berish, yo’l-
yo’riq ko’rsatish) muammosi hisoblanadi. Ushbu umumiy psixologik masala 
gruzin psixologi D.N.Uznadze va uning shogirdlari tomonidan keng ko’lamda 
o’rganilgandir
. 
D.N.Uznadzening ta’kidlashicha
, insonda ustanovka bilan bog’liq psixofiziologik 
holat markaziy nerv sistemasigina emas, balki uning periferik qismi faoliyatini ham 
mahsuli bo’lib hisoblanadi. D.N.Uznadzening tajribalarida sinaluvchining o’ng qo’liga 
navbat bilan avval katta, keyin kichik soqqachalar berib turiladi va bu vaziyat 10—15 

---

marta takrorlanadi. Tajribaning oxirgi bosqichida sinaluvchining chap qo’liga bir-biriga 
teng soqqalar beriladi. Buning natijasida uning chap qo’lida ham illyuziya, ya’ni 
noto’g’ri idrok qilish vujudga keladi. Ko’z bilan idrok qilishda ikkita o’zaro teng 
obyektlarni qayd qilishdagi ustanovka o’ng ko’zga ham o’z ta’sirini o’tkazgan. 
Eksperimental tarzda o’rganilgan ustanovkali vaziyatlarni takrorlash evaziga insoning 
o’ziga sezilmagan hodisa muayyan obyektlarda sub’ekg’ga taalluqli «fiksal ustanovkalar» 
(qayd etilgan ustanovkalar) vujudga kelganligi aniqlangan. Demak, ustanovkami eks-
perimental tadqiqot etish natijasida anglanilmagan mayllar asta-sekin qayd qilinuvchi 
(fiksatsion) darajasiga o’sib o’tish mumkin.