11-Mavzu: Jamoa tushunchasi va uning o’ziga xosliklari

 
 

---

17-mavzu: Axloqiy va estetik tarbiya. 
REJA: 
1. Axloqiy tarbiya mazmuni.  
2. Maktabda axloqiy tarbiyani amalga oshirish yo‘llari. 
3. Estetik tarbiyaning mazmuni. 
4. Estetik tarbiyaning vazifalari. 
 
Tayanch  so‘z  va  iboralar:  axloq,  shaxs  ma‘naviyati,  madaniy-axloqiy 
kamolot, axloqiy ong, odob, xulq, fazilat, xislat, estetik ideal, did, nafosatlilik.   
  
1.  Axloqiy  tarbiya  mazmuni.  Axloqiy  tarbiya  nima  va  u  o'z  oldiga 
qanday maqsadni qo'ydi?  
Axloq birinchidan, ijtimoiy ong shakllaridan biri, ijtimoiy tartib qoida bo'lib, 
bu  tartib  qoidalarining  xatti-harakatini  tartibga  solish  vazifasini  bajaradi. 
(«Filosofiya»,  «O'zb»,  76.  45-bet).  Jumladan,  axloq,  adolat,  saxovat,  xalovat, 
xalollik,  rostgo'ylik  kabi  tushunchalarni  o'z  ichiga  oladi.  U  bizning  kundalik 
ishlarimizga va ongimizga aktiv ta'sir ko'rsatib, jamiyat nomidan yaxshilik bilan 
yomonlik, 
zulm, 
adolat 
bilan 
adolatsizlik 
o'rtasidagi 
va 
insoniy 
munosabatlardagi  maqbul  va  nomaqbul,  man  etilmaydigan  va  man  etiladigan 
ishlarni, xatti-harakatlarni belgilab beradi. 
Ikkinchidan,  axloq  ijtimoiy  fikr,  ong  bilan  jamiyatda  belgilab  qo'yilgan 
odamlarning  xulq  atvor  qoidalarining  yig'indisi  bo'lib,  ularning  bir-birlariga 
bo'lgan  munosabatlarini,  majburiyatlarni  belgilab  beradi.  Axloq  odamlarni 
jamiyatdagi  axloqiy  еtuk,  еtuk  xulq  atvorining  namunasi  bo'lib  hizmat  qiladi. 
Odamlar  o'rtasidagi  munosabatlarning  to'g'ri  tashkil  etilishini  ta'minlaydi. 
Axloq  me'yorlari  xulq  atvorning  boshqaruvchisi  sifatida  odob  me'yorlariga 
yaqin turadi. Huquqga zid xatti-harakat axloqsiz harakat deb qaraladi. Axloqiy 
tarbiya  odamlarni  nomusli,  vijdonli  bo'lishga  o'rgatish  bilan  profilaktika 
ishlarini ham olib boradi. 
Uchinchidan,  ahloq  falsafiy  kategoriya  bo'lib,  har  bir  shaxs  uchun  zarur 
bo'lgan 
rostgo'ylik, 
kamtarlik, 
halollik, 
oliyjanoblik, 
mehnatsevarlik, 
xushyorlik, odoblilik, insonparvarlik  singari fazilatlarni shakllartiradi. 
To'rtinchidan, axloq, ijtimoiy qatlamning, xalqning ma'naviy qiyofasi, g'oyasi, 
ruhiyatining harakterli xususiyati sifatida maydonga chiqadi. 
Axloqning  eng  asosiy  vazifasi  fuqarolikni  shakllantirishdan  iboratdir.  «Eng 
muhimi,-deb  yozgan  еdi  V.A.Suxomlenskiy  fuqorolikni  tarbiyalashdir,  chunki 
bu butun tarbiyaviy ishlarning mag'zi, o'zagi hisoblanadi».  
Har  bir  jamiyat  o'z  fuqorolari  oldiga  ma'lum  talablar  tizimini  qo'yadi.  Bu 
avvalo,  insonnig  axloqiy  fazilatlariga,  uning  xulqiga  qo'yilgan  talablardir. 
Kishilar  mehnat  va  muomala  jarayonida  bir-birlari  bilan  turli  tuman 
munosabatda  bo'ladilar.  Bu  munosabat  jamiyat  va  har  bir  fuqaro  oldiga 
quyidagi  talablarni  ta'riflab  beradigan  qonunlar,  qoidalar  bilan  tartibga  solib 
turiladi. Bu majburiyatlar ahloq talablariga ko'ra belgilanadi. Bu talablarda har 
bir  katta yoshli kishining, umuman, jamiyatga, atrofdagi kishilarga, o'z oilasiga 
munosabati  belgilanadi,  inson  ijtimoiy  foydali  mehnat    bilan  shug'ullanishga, 

---

davlat  mulkini  ehtiyot  qilishga,  o'z  oilasining  mehnatga  layoqatsiz  a'zolari 
to'g'risida  g'amxo'rlik  qilish  va  ularni  moddiy  jihatdan  qo'llab  quvvatlashga, 
belgilangan  yoshi  еtgan  farzandni  maktabga  yuborishga  va  shu  kabilarga 
majburligi ta'kidlanadi. Jamiyat tomonidan belgilanadigan talablar shaxs hulqini 
baholash  uchun  nizom  bo'lib  xizmat  qiladi.  Ana  shu  talablarga  muvofiq 
shaxsning hulqidagi ayrim harakat va odatlar ma'qullanadi yoki qoralanadi. 
Axloq  ijtimoiy  taraqqiyotning  natijasidir.  U  sinfiy  harekterga  ega.  U  yangi 
ijtimoiy munosabatlar bo'lib, vatanga, xalqqa sodiqdir.