11-Mavzu: Jamoa tushunchasi va uning o’ziga xosliklari

  2. Maktabda axloqiy tarbiyani amalga oshirish yo'llari 
Maktabda  bolalarni  axloqli  tarbiyalash,  dars  jarayoni,  sinf  va  maktabdan 
tashqari turli tuman ishlarda olib boriladi. 
O'quvchilarga  bilim,  (tasavvurlar,  xissiy,  obrazli  bilimlar,  axborot,  og'zaki 
ma'lumot, tushuncha, umumlashgan bilim) malaka va odatlarini beriladi. 
  Bolalarga  odob  va  odobsizlik  haqida  tushuncha  beriladi.  Ular  axloqiy 
tushunchalarni  badiiy  va  ilmiy  adabiyotdan,  hayotdan,  kinofil'm  va 
spektakllardan  oladi.  O'quvchilarni  o'z  xulqini  axloqiy  jihatdan  baholashni 
birinchi  sifatdan boshlab  o'rgatib  borish kerak, ularni  mehnatni  sevish, mulkni 
ehtiyot  qilish,  xurmat,  rostgo'ylik,  sofdillik,  vijdon,  kamtarlik  ma'nolarini 
tushinib  olsin.  Buning  uchun  ―mardlik  va  qo'rqoqlik,  mardlik  va  oliftalik, 
kollektiv nima, baxtni qanday tushinasiz, insonni go'zalligi nimada‖ yuqori sinf 
o'quvchilari bilan ―ma'naviy еtuk kishi, insonning qadr-qimmati, axloq va shaxs 
erkinligi‖  mavzularida suhbat o'tkazish ma'qul. 
 O'quvchilarning  onglilik  darajasini,  o'stirish  o'zini-o'zi  baholasin,  o'qishda 
mehnatda, hayotda muvofaqqiyatga erishish o'ziga bog'likligini tushintirilsin.  
Xaftaning oxirida ―O'tgan xaftadan qanoatlanamanmi?‖, ―O'zimni jazolashim 
kerakkmi  yoki  mukofatlashim?‖  degan  savolga  javob  yozishni  tavsiya  qilish 
kerak. U tarbiyaviy soatda yoki individual suhbatda tahlil еtiladi.  
O'quvchilarni axloq ruhida tarbiyalash ularda erkin fikrlilik xislatlarini tarkib 
toptiradi.  
Ular  maqsadga  intiluvchanlik,  o'qish  va  ishda  matonatlilik,  qat'iyat 
tashabbuskorlik, uyushkoklik, kiyinchilikdan qo'rqmaslik. 

---

Maktab axloqiy tarbiya berishda xilma xil metodlar qo'llaniladi. 
Jumladan: 
Birinchidan, maktabdagi o'qish jarayoni yuksak darajada uyushtirilishi kerak, 
buyuk nemis pedogogi  A.V. Disterveg ko'rsatganidek, yaxshi o'qitish bilangina 
o'qituvchi  o'quvchini  yaxshi  tarbiyalaydi  ham.  Ba'zan  axloqiy  ta'sir  vositalari 
kam ko'rsatiladi, huquq uchun bahoni pasaytiradilar. Odobsizlik qilishadi.  
Ikkinchidan,  axloqiy  tarbiya  jarayonining  muvoffaqqiyatli  o'quvchilari  va 
o'qituvchilar  jamoaning  saviyasiga  bog'liq.  Jamoa  axloqli  bo'lsa,  ahl  bo'lsa, 
bolalar intizomli bo'ladi.  
Uchinchidan,  tarbiyaviy  ishlarni  rejali  bo'lishi  va  hamjihatlik  bilan  amalga 
oshirilishi  axloqiy  tarbiyaning  muvoffaqqiyatini  ta'minlaydi.  A.S.  Makkarenko  
10  ta  yuqori  malakali, o'z  xolicha  ishlaydigan o'qituvchidan  malakasi   past bir 
yoqadan bosh chiqaradigan beshta o'qituvchi afzal, - deydi.  
To'rtinchidan,  maktabda  ijobiy,  emosional  sharoit  yaratish  axloqiy  tarbiya 
jarayoniga foydali ta'sir etadi.  
Beshinchidan,  barcha  o'quvchilarning  maktabdagi  umumiy  tartib,  xayot 
rejimiga rioya qilishga erishish.  
Axloqiy  tarbiyada  ongni,  axloqiy  tushunchalarni  shakllantirishda  suhbat, 
munozara, leksiya kabi metodlardan, axloqiy odatni shakllantirshda esa mashq, 
bolalarni turli faoliyatini yuritish metodlaridan foydalaniladi.  
Axloqiy tarbiyada uning natijasini hisobga olish ham muhim ahamiyatga ega. 
Tadbirlar soni emas, sifat belgilaydi. Baho ham to'la emas.  
Tarbiyalanganlikni o'lchovi ijtimoiy aktivlik, talablariga ijobiy munosabat, o'z 
huquqini  baholay  olish,  axloqiy  odatlar  va  fazilatlar  deyiladi.  Bular  o'lchov 
bo'la  olmaydi.  Aslida  ijtimoiy  aktivligi,  muomala  va  aloqalari,  manaviy 
yo'nalishi, haqida, barqaror axloqiy sifatlarning mavjudligi – o'lchov bo'la oladi. 
Maktab  xayotida  ijtimoiy-siyosiy  atestasiyasi  axloqiy  tarbiyalanganlikning 
aniqlash  va  baholashning  bir  shaklidir.  Shaxsni  to'la  o'rganish  – 
tarbiyalanganlilikni aniqlab beradi.