11-mavzu. Evolutsion psixologiyaga kirish Reja: Evolyutsion taʼlimot

Freyd ikkita asosiy narsaga etiborni qaratdi:
-Birinchi. Har qanday psixik jarayon yoki holat ongli, ongoldi va ongsiz bosqichlarda yoki holatlarda roy beradi. Shaxs tizimida ham bu uchchala bosqichning orni bo’lib, ular “Id (U) → Ego (Men) → Superego (Mendan oliy)” bo’laklarda ifodalanadi.

• -Id – psixik energiyaning o’ziga xos zahira joyi bo’lib, undagi jarayonlar inson tomonidan anglanmasa-da ongli hayotga ularning ta’siri katta.

-Ego – tashqi olam bilan bog’langan, uning tasirlariga beriluvchan shaxs xususiyatlarini ozida mujassam etadi va doimo Idni siqib chiqarishga harakat qiladi. Shaxs kamol topib, jamiyat normalarini ozlashtirib borgani sari Idga tobelikdan qutulib borsa-da oxirigacha buning uddasidan chiqa olmaydi.
-Superego oz navbatida Egodagi mavjud ijtimoiy tasavvurlar va xulqiy odatlar tasirida rivojlanadi. Yani, odam kishilik jamiyatida yashagan sari undagi etiqod, ideallar, individual vijdoniga havola xislatlardir. Insonda yuqoridagilarning qay biri kundalik xulq normalarida ustivor bolishiga qarab, uning jamiyatdagi mavqyei belgilanadi.

• Ikkinchi. Inson xulq-atvorini va uning amallarini boshqarib turadigan psixik energiya ham borki, oxir-oqibat u shaxsning qiyofasini belgilab beradi. Boshqacha qilib aytganda, ehtiyojlarni qondirishga undovchi kuchlar libido hamda agressiv energiyalar ham mavjuddir. Bu kuchlar shaxsning manaviy va aqliy salohiyatini taminlash maqsadida psixik quvvatni taqsimlovchi mexanizmlar rolini oynaydi. Odatda hadiksirash, doimiy xavotirlanish, psixoemosional qoniqmaslik kabi omillar ana shu taqsimotning nomuvofiqligidan kelib chiqadi.

assosiativ psixologiya,
geshtaltp-sixologiya
Yuqorida takidlangan strukturalizm, funksionalizm, bixeviorizm, freydizm oqimlari jahon psixologiya ilmining shakllanishiga asos bolgan bolsa, ular tasirida shaklangan boshqa onlab:
gumanistik psixologiya, ekzistensial psixologiya,
kognitivizm, ramziy interaksionizm
Geshtald psixologiya yonalishi negizida maxsus ijtimoiy-psixologik yonalishlarning interaksionizm va kognitivizmning paydo bolganligi esa bu fanning eksperimental ekanligini yana bir bor isbot qildi.

• Bixeviorizm yonalishlari doirasida otkazilgan ijtimoiy-psixologik tadqiqotlar avvalo amerikalik olimlar K.Xall va V.Skinnerlar nomi bilan bogliq.

• Psixoanaliz doirasida esa ijtimoiy-psixologik tadqiqotlar E.Fromm va J.Salliven ishlari bilan bogliq bixevioristlardan farqli olaroq bu yerda eksperimentlar ikki kishi emas, balki kopchilik ishtirokida otkazila boshladi. Ularning izdoshlari (V.Bayon, V.Bennis, G.Sheparde, V.Shutk) otkazgan tadqiqotlar tufayli hozirgi kunda ham katta qiziqish bilan organilayotgan kichik T guruhlar psixologiyasi yaratildi.

• Kognitivizm. K.Levin nazariyasi asosida paydo bolgan psixologik yonalish bolib, undagi organish obyekti munosabatlar tizimidagi kishilar, ularning bilish jarayonlari, ong tizimiga taalluqli bolgan kognetiv holatlar boldi.

• Navbatdagi nazariya interaksionizm bolib, bu aslida sosiologik nazariya bolib hisoblanadi. Uning asoschisi Gerbart Mid bolib, uning qarashlari tasirida T.Sarbinning rollar nazariyasi, G.Xaymen va R.Mertonlarning referent guruhlar nazariyasi, F.Gofmanning ijtimoiy dramaturgiya nazariyalari shakllandi. Ular turli ijtimoiy sharoitlardagi xulq-atvorlarni tushuntirish orqali shaxs ijtimoiy-psixologik sifatlarining sabablarini topishga harakat qildilar

E‘tiboringiz uchun rahmat

MAHMUDOV IQBOLJON