11-mavzu. Dinamikani statistik o’rganish usullari Reja

11-mavzu. Dinamikani statistik o’rganish usullari
Reja:

11.1 Dinamika qatorlari, ularning tarkibiy unsurlari va turlari.

11.2 Dinamika qatorlarini tahlil qilish ko’rsatkichlari.

11.3 Dinamika o’rtacha ko’rsatkichlarini hisoblash yo’llari.

11.1 Dinamika qatorlari, ularning tarkibiy unsurlari va turlari.
1. Dinamika qatorlari: mohiyati, tasnifi, tuzish qoidalari
Dinamika qatorlari deb, ijtimoiy hodisa va jarayonlarning vaqt bo’yicha o’zgarishini tavsiflovchi sonlar qatoriga aytiladi.
Dinamika qatorlari hodisalarni tavsiflash vaqtiga ko’ra momentli va davriy dinamika qatorlariga bo’linadi.
Davriy dinamika qatorlari o’rganilayotgan hodisa va jarayonlarni ma’lum davr oralig’i (interval)dagi holatini ifodalaydi. Masalan, bir oy (yoki yil) da ishlab chiqarilgan mahsulot, sotilgan tovarlar hajmi, ekilgan er maydoni va h.k.
Momentli dinamika qatorlari o’rganilayotgan hodisa va jarayonlarni ma’lum bir aniq momentga holatini ifodalaydi. Masalan, aholi soni, kassadagi pul qoldig’i va hokazo.

Momentli dinamika qatori - bu ma’lum oraliqli momentlarga hisoblangan ko’rsat-kichlar qatoridir.

Ma’lum oraliqli momentlarga nisbatan hisoblangan hodisa miqdorlaridan tuzilgan qator momentli dinamika qatori deb ataladi. Agar bir momentdan ikkinchisigacha bo’lgan vaqt oralig’ini qisqartirsak, u holda qator darajalari ham o’zgaradi.
Ma’lum vaqt oraliqlari davomida kechgan jarayonlar natijalari - oqimlarni ta’riflovchi ko’rsatkichlar qatori davriy dinamika qatorlari deb ataladi.
Dinamika qatorlarini momentli yoki davriy ko’rinishda tuzish ixtiyoriy ish bo’lmasdan, balki o’rganilayotgan hodisaning mohiyatiga, uning miqdorini aniqlash usuliga bog’liqdir.
Dinamika qatorlarini boshlang’ich mutlaq miqdorlar va hosilaviy ko’rsatkichlar asosida tuzish mumkin. Hosilaviy ko’rsatkich qatorlari deganda mutlaq miqdorlarni qayta ishlash natijasida olingan nisbiy va o’rtacha miqdorlar asosida tuzilgan qatorlar tushuniladi.