11-мавзу: дидактика таълим назарияси сифатида. Таълим мазмуни, давлат таълим стандартлари

Таълим турлари ва кўринишлари. Европа ва Шарқ, Осиё ва Америка мамлакатларида таълим турлари тарихий тараққиёт натижасида юзага келган. Биринчи тури мифологик таълим бўлиб, унда дунёнинг моҳияти эртак, афсона, достон, қисса ҳамда қўшиқлар шаклида ўрганилган.
Кейинги тарихий тури схоластик таълим бўлган. Унинг моҳиятига кўра таълимда матн маданияти ва ер, осмон ҳақидаги билимлар сўз билан ифодаланиб, хотира ва иродани машқ қилдириш асосида ёш авлодга инсон мавжудлиги ва у томонидан ташкил этиладиган фаолият мазмуни ҳақида билимлар берилган, саводхонлик ва нутқ маданиятига ўргатилган.
Таълимнинг учинчи тарихий тури - маърифатпарварлик бўлиб, у дунёвий билимлар яратилган даврда юзага келган. ХХ асрдан бошлаб эса турли таълим парадигма (модел)лари, турлари ва кўринишларининг ривожланиш жараёни кузатилди.
Бугунги кунда асосларига кўра таълимнинг қуйидаги турлари, кўринишлари мавжуд:

1. 
   илмий билимларни ўзлаштириши тури ва сифатига кўра (биологик, математик, физик, иқтисодий, филологик таълим ва шу каби);
   
2. 
   устувор мазмунга кўра (назарий ва амалий, гуманитар ва бошқалар);
   
3. 
   ижтимоий фаолиятларни эгаллаши тури ва маҳоратига кўра (мусиқий, бадиий, техник, технологик, педагогик-тиббий таълим ва шу кабилар);
   
4. 
   маданий қадриятларни ўзлаштиришига кўра (анънавий таълим, бадиий-эстетик, диний таълим ва бошқалар);
   
5. 
   кишилик жамиятининг маданий қадриятларни ўзлаштириш кўламига кўра (миллий, европа, халқаро, глобал таълим ва бошқалар);
   
6. 
   таълим тизими турига кўра (университет, академик, гимназия, лицей таълими ва бошқалар);
   
7. 
   таълим мазмуни йўналишининг устуворлигига кўра (формал ва моддий, илмий ва элементар, гуманитар ва табиий фанлар, умумий ўрта, ўрта махсус, касб-ҳунар, олий ва бошқалар);
   
8. 
   таълим даражасига кўра (бошланғич, тўлиқсиз ўрта, умумий ўрта, ўрта махсус, касб-ҳунар, олий таълим.