11. Ma`ruza. Sanoat zaharlarining biologik ta’siri. Reja: Asab sistemasiga ta’sir etuvchi moddalar. Fibrogen ta’sirga EGA moddalar

EKOTOKSIKOLOGIYA ASOSLARI

− Ekotoksikologiya fanining mazmuni toksiklik xaqidagi ta’limot xisoblanadi, uning asosiy masalasi esa quyidagilardan iborat:

7. Yashash muxitining ksenobiotik xarakteristikasi

8. Ekotoksikokinetika muammolari

9. Ekotoksikodinamika muammolarai

10. Ekotoksikometriya muammolari

− Muxitning ksenobiotik aspektlari:

Toksikologiya nuqtai nazaridan atrof muxitning biotik va abiotik elementlari – bu murakkab, ayrim vaqtda aloxida tashkil bо‘lgan kо‘psonli molekulalar aralashmasi aglomeratidir.

− Ekotoksikologiya uchun qiziqarli (axamiyatli) tomoni biomoyilikka ega bо‘lgan molekulalardir, ѐki nomexanik yо‘llar orqali tirik organizmlar bilan о‘zaro ta’sir qilaoladigan.

− Asosan bunday birikmalar gazsimon, ѐki suyuqlik xolatida bо‘ladi.

− Ular tuproq zarrachalariga adsorbsiya qilingan suvdagi eritmalar shaklida va qattiq moddaning xar xil tashqi qatlamlarida, lekin mayda dispers xolatdagi chang (zarrachani razmeri 50 mkm kam) sifatida bо‘ladi.

− Bir qism biomoyilikka ega bо‘lgan birikmalar organizm tomonidan utilizatsiya qilinadi, bunday birikmalar atrof muxit bilan plastik va energetik modda almashinuvi jaraѐnida qatnashib, yashash muxitining resursi sifatida namoѐn bо‘ladi.

− Boshqa biomoyilikka ega bо‘lgan birikmalar xayvonlar va о‘simliklar organizmiga kirganidan keyin energiya manbai sifatida foydalanmaydi, lekin yetarlicha doza va konsentratsiyada ular normal fiziologik jaraѐnlarni tubdan о‘zgartirib (modifikatsiyalash) yuborishi mumkin.

− Bunday kimѐviy birikmalar “ksenobiotiklar” deb ataladi. (begona birikmalar, xaѐt uchun begona)

− Atrof muxitda mavjud bо‘lgan begona moddalarning birlashmasi (suvda, tuproqda, xavoda, tirik organizmlarda, agregat xolatda bо‘lgan), ularning ekotizimlarning biologik obyektlari bilan fizik ѐki fizik – kimѐviy о‘zaro ta’sir kо‘rsatuvchilar, biogeotsenozlarning ksenobiotik omillari xisoblanadi. (S.A.Kusenko fikricha ksenobiotik profil deb ataladi).

− Ksenobiotik omil biotik va abiotik ekologik omillarga kiradi. Ksenobiotik omilning biologik aspektining muxim elementi tirik organizmlarning organ va tо‘qimalarida bо‘lib, ular erta ѐki kech boshqa organizmlar tomonidan istemol qilinadi (biomoyillik xususiyatiga ega bо‘ladi, shuning uchun xam biotik omil xisoblanadi)

− Qattiq, suvda eriydigan, xavoda dispersiyaga uchramaydigan (abiotik omil) obyektlardagi (soya toshlar, qattiq sanoat maxsulotlari, shisha, plastmassa) kimѐviy moddalar biomoyillik xususiyatlariga ega bо‘lib, ksenobiotiklarni tashkil qiluvchi omil xisoblanadi.
Nazorat savollari:

1. 
   Asab sistemasiga ta’sir etuvchi moddalar?
   
2. 
   Fibrogen ta’sirga ega moddalar qanday moddalar?
   
3. 
   Allergik ta’sirga ega moddalar qanday moddalar?
   
4. 
   Konsirogen ta’sirga ega moddalar qanday moddalar?
   
5. 
   Mutagen tasirga ega moddalar qanday moddalar?
   
6. 
   Ekotoksikologiya nima?