11 маъруза очиқ кон ишларида тоғ жинслари массивининг

сурилманинг ҳақиқий ҳосил бўлиш (юзага келиш) босқичи
– бу 
жараён ҳам бир неча секунддан, ҳаттоки бир неча ойга қадар довом этиши 
мумкин. Бу босқич учун тоғ жинслари массиви бирданига ўз турғунлиги 
йўқотиши ва сурилувчи тана ёки унинг алоҳида қисмининг энг катта силжиш 
тезлиги характерли ҳисобланади.
в) 
сурилманинг мавжуд бўлиш (барқарорлик) босқичи
– сурилманинг 
барқарорлик босқичи силжитувчи ва ушлаб турувчи кучлар мувозанат 
ҳолатида пайдо бўладиган қияликларнинг янги геометрик ўлчамлари 
шаклангандан сўнг юзага келади. Бошқа ҳолатларда сурилмалар, уларнинг 
юзага келиш сабабларини бартараф этилиши натижасида барқарор бўлиши 
мумкин. 
Тоғ жинслари массивининг сурилиш деформациялари юзага келиш 
формаси ва ривожланиш динамикаси бўйича ҳар хил кўринишда бўлиши 
мумкин. Улар карьер бортининг геологик тузилиши ва геометрик 
ўлчамларига боғлиқ бўлади. Сурилмаларнинг қуйидаги турларга бўлинади: 

Изотроп (бир жинсли) массивлар сурилмаси
– силжиш юзаларининг 
заифлашган юзалар чегараларига боғлиқ бўлмаганлиги ва ичга қайтган 
(ботиқ), ҳамда айлана цилиндрик шаклларнинг тўғридан-тўғри физико-
механик хусусиятларга боғлиқлиги билан ажралиб туради. Бундай 
сурилмалар асосан мураккаб бир жинсли қатламланмаган юмшоқ боғланган 
тоғ жинслари (лой, суглинка ва супеслар) ёки заиф ярим қояли (алевролит, 
аргелит, мергель ва бошқалар) дан ташкил топган бир поғона чегарасида 
ривожланади.

Даврий сурилмалар
– қияликларда лойли тоғ жинсларининг 
намланиши ва уларнинг қавариши (бўртиши) натижасида юзага келади (11.3-
расм). Битта даврий сурилмани эгаллаган тоғ жинси блокининг кенглиги 
лойли тоғ жинсларининг физика-механик хусусиятлари ва қияликнинг 

---

Очиқ кон ишларида тоғ жинслари массивининг