11-ma’ruza. Mikrozarrachalarning korpuskulyar-to‘lqin dualizmi. De-Broyl gipotezasi

с

м

м

кг

с

Ж

x

v

7

4

10

31

10

1

,

9

34

10

6

,

6





















. 

Agar Vilson kamerasida harakatlanayotgan elektron tezligi 700 m/s bo’lsa, tezlikning noaniqligi 

1%  lar  chamasida  bo’ladi,  holos.  Shuning  uchun  bu  xususiy  holda  elektronning  harakatini 

harakterlovchi traektoriya tushunchasi ma’noga ega, albatta. 

  Biz  yuqorida  noaniqliklar  munosabati  bilan  faqat  OX  o’qi  yo’nalishidagi  tirqish  misolida 

tanishdik. Bu xulosani OY va OZ o’qlari uchun ham umumlashtirsa bo’ladi, natijada 

                   



p

x 

· 



x 



 h,  

                   



p

y

 · 



y 



 h,                                                                        (11.8) 

                   



p

z 

· 



z 



 h 

munosabatlarni yozish imkoniyatiga ega bo’lamiz. Bundan tashqari mikrozarraning energiyasi va 

vaqtni o’lchashdagi noaniqliklar uchun quyidagi munosabat ham mavjud:  

        



W · 



t 



 h.                                                                   (11.9) 

(11.8) va (11.9) munosabatlari 1927 yilda V.Geyzinberg tomonidan e’lon qilingan va uning nomi bilan 

Geyzenbergning noaniqliklar munosabatlari deb yuritiladi. 

 

Geyzinbergning  noaniqliklar  munosabatlari  falsafiy  munozaralarni  keltirib  chiqargan.  Hatto 

idealistik  fikrlarga  asos  qilib  olishga  urinishlar  ham  bo’lgan.  Bunday  fikrlar  tarafdorlarining 

aytishicha,  zarraning  koordinatasi  va  impulsini  bir  vaqtda  aniq  o’lchash  mumkin  emasligini  inson 

tomonidan  dunyoni  idrok  qilishda  chegara  mavjudligini  ko’rsatadi.  Vaholanki,  noaniqliklar 

munosabatlarining ilmiy mohiyati mikrodunyoni idrok qilish imkoniyatining chegarasini aniqlamaydi, 

balki mikrozarralar uchun mexanik zarra modelini qo’llash chegaralarrini  harakterlaydi. Noaniqliklar 

munosabatlari  inson  irodasiga  bog’liq  bo’lmagan  o’zaro  bog’lanishlarni  ifodalaydi.  Shuning  uchun 

ham bu munosabatlarni tabiatning ob’ektiv qonuni deb qaramoq lozim.