11-маъруза мавзуси: Мулоҳаза, хулоса чиқариш

Мураккаб мулоҳаза

• Мулоҳаза терминлари бирдан ортиқ бўлса, мураккаб мулоҳаза дейилади. Мантиқий боғловчининг мазмунига кўра мураккаб мулоҳазалар қуйидагиларга ажралади: 1.Бирлаштирувчи (коньюктив). 2. Айирувчи (дизьюктив), 3.Шартли (импликатив), 4.Эквивалент.
• Бирлаштирувчи (коньюктив) мулоҳаза “ва”, “ҳам”, “ҳамда” боғловчилари ёрдамида тузилади.

Бирлаштирувчи мулоҳаза

• Масалан: 1.Ўқитувчи келди ва дарс бошланди.
• 2. Амур Темур буюк давлат арбоби ва ҳарбий саркарда.
• 3.Ойбек ва Хамид Олимжон ХХ аср адабиётининг ёрқин сиймолари.
• Биринчи мисолда икки мустақил оддий мулоҳазалар боғланиши асосида мураккаб мулоҳаза тузилган.
• Формуласи: S – Р ва S1 - Р1

Бирлаштирувчи мулоҳаза

• Иккинчи мисолда бир хил субъектга эга, икки оддий мулоҳаза боғланишидан мураккаб мулоҳаза ясалади.
• Формуласи: S - P ва P1
• Учинчи мисол бир хил предикатга эга бўлган икки оддий мулоҳаза асосида тузилган. Формуласи: S ва S1 - Р
• Бундан ташқари тилимизда “аммо”, “лекин”, “бироқ” каби боғланмалар ёрдамида ҳам тузилади.

Айирувчи мулоҳаза

• Айирувчи (дизьюктив) мулоҳаза “ё”, “ёки”, “ёхуд” мантиқий боғловчилар воситасида оддий мулоҳазалардан тузилади. Бу боғловчилар икки оддий мулоҳазани ёки бир неча предметни ёки бир неча субъектни бир-биридан айириб туради.

Айирувчи мулоҳаза

• Масалан: Абдуллаев Нодир Иқтисодиёт ёки Қурилиш факультетида ўқийди.
• Формуласи: S – P ёки P1
• Ҳозир фалсафа ёки олий математика ёхуд физика дарси бўлади.
• Формуласи: S – P ёки P1 ёхуд P2

Шартли мулоҳаза

• Шартли (имплекатив) мулоҳаза “агарда”, “бўлса” мантиқий боғловчилари орқали тузилади. Бунда шартли мулоҳаза таркибидаги асос (шарт) ва натижани фарқлаш лозим. Бунда асосда кўрсатилган ходиса, натижада қайд этилган ҳодисанинг келиб чиқиши учун етарли шартни ифодалаган мулоҳаза шартли мулоҳаза дейилади.