11-Amaliy mashg’ulot. Quvur tuynugini aniqlash. Ishning maqsadi

11-Amaliy mashg’ulot.Quvur tuynugini aniqlash.
Ishning maqsadi : Avtomobil yo’llaridagi suniy inshootlar xususan quvurlarning tuynugini hisoblash.
Ishni bajarish tartibi: Quvurning cho’ktirilish chuqurligi va kirish qismining turiga qarab quvurlarda qo’yidagi oqish rejimlari belgilanishi mumkin:
bosimsiz rejim: bunda kirish qismidagi suv sirtining ko’tarilishi quvur balandligidan kam yoki undan ko’pi bilan 20% baland; quvurning butun uzunligida suv oqimi erkin sirtga ega bo’ladi (- rasm, a).

4-rasm. Quvurlarning ish rejimlari:

b)
a - bosimsiz; b - yarim bosimli; v- bosimli.






v)



5-rasm. Doiraviy quvurlarni hisoblash uchun yordamchi grafiklar.

yarim bosimli rejim: bu rejim odatdagi quvurlarning (portalli, qisqa quvurli) kirish qismi kallagida suvning egri ko’tarilishi quvur balandligidan 20% ga yuqori bo’lgan hollarda yuz beradi; quvur kirish qismi to’la kesim bo’yicha ishlaydi, qolgan butun uzunligida oqim erkin sirtga ega bo’ladi (4- rasm, b);

bosimli rejim: bu rejim suyri shaklidagi maxsus kirish qismi kallagi bo’lganida va quvurning yuqorigi qismi kirishda 20% dan ortiq ko’milganda sodir bo’ladi (4- rasm, v). Quvur uzunligining katta qismida to’la kesimi bilan ishlaydi va faqat chiqishda oqim quvur shipidan uzilishi mumkin.
quvurga kirish joyi chuqur ko’milganida bosimli rejim quvur kallagining odatdagi turlarida ham davriy ravishda yuzaga kelishi mumkin. Biroq kirish teshigi oldida hosil bo’lgan voronka orqali xavo yorib kirganligidan suv bu holda yarim bosimli rejimda oqadi.
Inshootga suvning oqib kelishi uncha yquori bo’lmagan aniqlikda aniqlanmasligi sababli inshootlarning teshiklarini hisoblashda soddalashtirilgan hisoblashlar bilan cheklanish mumkin. quvurlarning o’tkazish qobilyatini taqribiy xisoblash formulalari suvning quvurlarda oqishining uch rejimiga mos keladi:
a) bosimsiz rejim (o’xshashi-keng ostonali suv tashlagich)

, (10)

bu yerda Q_s - inshootdan o’tadigan suv sarfi; _c - quvurlarning siqiq kesimining yuzi; quvur chuqurligi h_s=0,5N bo’lganda hisoblab chiqiladi; _b - tezlik koeffitsiyenti.

Siqiq kesimda chuqurlik kritik chuqurlikdan kamligini va taxminan h_s=0,9 h_k ga tengligini bilgan holda quyidagicha yozish mumkin:
(11)

N va h_s chuqurliklar orasidagi, quyidagi formula bilan ifodalanadigan bog’lanishni bilgan holda:

(12)
odatdagi _=0,82-0,85 da (bosimli rejimda suv oqishini ta’minlaydigan suyri quvur kallagidan boshqa hamma quvur kallagi uchun) quyidagini olamiz:
(13)
u holda
(14)
To’g’ri turtburchak kesimlar uchun
(15)
Yoki (16)
bu esa suv tashlagichning sarf koeffitsiyentiga mos keladi.
Ko’ndalang doiraviy kesimlar uchun _s yuzani grafik yordamida (5 - rasm) aniqlash mumkin, unda va kattaliklar berilgan.
b) yarim bosimli rejim (o’xshashi-suvning shit ostidan oqishi kabi):
(17)
bu yerda h_s=0,6h ; h - quvurga kirish balandligi.
_p=0,85 va =0,6 bo’lgan odatdagi qiymatlarda
(18)
To’sri to’rtburchak va doiraviy kesimlar uchun kirish qismining to’la kesim yuzasi  oson hisoblab chiqariladi;
v) bosimli rejim (o’xshashi-quvurlardan suvning oqib chiqishi kabi).
(19)
bu yerda _to, h_to - quvur asosiy uzunligining kesim yuzi va balandligi; _n - tezlik koeffitsiyenti; _n=0,95 - suyri quvurning kallagi uchun; L, i - quvurning uzunligi va qiyaligi; i_w - ishalanish qiyaligi.
Yarim bosimli va bosimli rejim qaror topishi uchun quvurning qiyaligi i ishalanish qiyaligi i_w bilan ma’lum nisbatda bo’lishi kerak, shunda suv sarfi Q_S quvurning ko’ndalang kesimini butunlay to’ldirib, ammo yuqorigi nuqtada atmosfera bosimidan oshmasdan oqadi.
Quvurning kirish qismi suvga to’lgan va quvurning nishabligi ii_w (bu yerda ) bo’lganida quvurning kirish qismidagi siqilgan kesimda yarim bosimli rejim va atmosfera bosimi qaror topadi.
Butunlay to’lgan quvurning sarf tavsiloti uning shakliga qarab xisoblanadi; doiraviy kesimli quvurlar uchun K_o=24d^8/3
Ko’ndalang kesimning to’lmay qolishini bunday tekshirish bosimsiz quvurlar uchun ham (inshootga kirishi ko’milmagan) majburiydir, ular balandligiga nisbatan odatda uzun bo’ladi.
Bosimli rejim va quvurning chiqish joyi ko’milmaganida butun uzunligi bo’yicha to’la kesimi bilan ishlashi i≤i_w bo’lganda kafolatlanadi. Agar bunda ii_w bo’lsa, u holda bosimli quvur oldida suvning chuqurligi formulaga asosan quyidagini tashkil etadi:
(20)
i=i_w bo’lganida bosimli rejimdan yarim bosimli rejimga o’tish yuz beradi. ii_w bo’lganida bosimli rejim to’xtaydi. Keyingi holda suvning quvur oldidagi bosimi formula bilan aniqlanadi.
Suv oqimining turli rejimlarida quvurning o’tkazish qobilyatini hisoblash formulalari asosida namunaviy quvurlarning (quvurlar faqat namunaviy qilib quriladi) o’tkazish qobiliyati

6 - rasm. Namunaviy quvurlarning o’tkazish qobiliyatining grafiklari:
a- doiraviy quvurlarniki; b - to’g’ri to’rtburchakliklarniki / egri chiziqliklardagi raqamlar - quvurlarning teshiklari,
jadvallari yoki grafiklari tuziladi. Bunday jadvallar yoki grafiklar namunaviy loyihalarda, shu jumladan qurilishda keng qo’llanilayotgan birxillashtirlgan quvurlar uchun ham keltiriladi (6 - rasm).
4-jadval