11- мавзу динамика қаторлари услубий кўрсатмалар ва намунали мисолларни ечиш

11- мавзу ДИНАМИКА ҚАТОРЛАРИ


Услубий кўрсатмалар ва намунали мисолларни ечиш

Талаба динамика қаторлари бўйича олган назарий билимларини амалиётда қўллаши, улар бўйича статистик кўрсаткичларни ҳисоблаши, таҳлил қилиши ва улардан тегишли хулосалар чиқариши учун қуйидагиларни билиши лозим:

• 
  динамика қаторларининг моҳияти ва турларини;
  
• 
  базисли ва занжирсимон кўрсаткичларни ҳисоблашни;
  
• 
  динамика қаторларини таҳлил қилиш кўрсаткичларини ҳисоблашни;
  
• 
  динамика қатори кўрсаткичларининг ўртача даражасини ҳисоблашни;
  
• 
  динамика қаторларида умумий трендни аниқлаш усулларини;
  
• 
  мавсумийлик индексини ҳисоблашни;
  
• 
  олинган натижалар бўйича умумий хулоса беришни.
  

Динамика қаторлари берилиш усулига қараб 2турга бўлинади:
1. Моментли (пайтли) динамика қаторлари;
2. Интервалли (даврий) динамика қаторлари.
Ўрганилаётган ходиса ва жараёнларнинг динамикасини миқдорий томондан баҳолашда қуйидаги статистик кўрсаткичлар қўлланилади:

• 
  мутлақ қўшимча ўзгариш;
  

• 
  ўзгариш суръати;
  

• 
  қўшимча ўзгариш суръати;
  

• 
  бир фоиз ўзгаришнинг мутлақ моҳияти.
  

Мутлақ ўзгариш деб динамика қаторлари икки даражаларининг фарқига айтилади ва у қуйидагича аниқланади:
базис усулда: ;
занжирсимон усулда: .
Бу ерда: – база деб қабул қилинган таққосланадиган ҳад (даража);
- таққосланувчи ҳад (даража);
-таққосланувчи ҳаддан олдин келувчи таққосланадиган ҳад (даража).
Ўзгариш суръати деб қаторнинг икки даражаси нисбатига айтилади ва у қуйидаги формулалар асосида ҳисобланади:
базис усулда ;
занжирсимон усулда ;
Қўшимча ўзгариш суръати деб ходисаларнинг мутлок қўшимча ўзгаришини динамик қаторларнинг бошланғич хадига нисбатига айтилади ва у қуйидаги формулалар асосида ҳисобланади:
базис усулда, ;
занжирсимон усулда, .
Бир фоиз қўшимча ўзгаришини мутлақ моҳияти занжирсимон мутлақ ўзгаришини қўшимча ўзгариш суръатига нисбати сифатида қуйидаги формула билан ҳисобланади.