11- mavzu: aruz she’r tizimstrreplA

Vasl bog‘i/ichra sendek/shohi zolim / ko‘rmadim//

Ishq kuyi/da o‘zimdek/notavone/topmadim//

- U - - / - U - - / - U - - / - U - - //

Birinchi misradagi «l», ikkinchi misradagi «q» undoshlari mustaqil hijoni tashkil etadilar.

- go‘sht,to‘rt,zo‘r,tir singari so‘zlar misra o‘rtasida 2 bo‘g‘in (-U), misra oxirida 1 bo‘g‘in (-) hisoblanadi;

- vaznga sig‘maslik natijasida ayrim tovushlar tushib qoladi. Masalan, qattiq - qatig‘;

- baozan tovushlar ikkilantirib, orttiriladi. Masalan, yuqori-yuqqori, SHakar-SHakkar, siri-sirri;

Menga yuz qo‘ydi emdi ‘asratida tal’kom o‘lmoq,

Halovat so‘zlari SHakkar ishq andin ayrilib qoldim.

Furqat.

- ba’zida unlilarni vazn talabi bilan biroz cho‘zibroq o‘qishga to‘g‘ri keladi: «toza» so‘zi jonli tilda ikki bo‘g‘in bo‘lib, ikkalasi ham qisqa. SHe’riy tilda esa birinchisi uzun, ikkinchisi qisqa bo‘ladi;

- baozan yopiq bo‘g‘inlarga «i» ‘arfi qo‘shib o‘qiladi:

Mastu behud/liq bilan um/ringni o‘tkaz/ding dareg‘

Ey ko‘ngil mun/din beri bo‘l/bir nima xush/yoriroq.

Xushyorroq so‘zidagi birinchi «r» ga «i» qo‘shib o‘qiladi: xush-yo-ri-roq.

R U K N. Aruzda turoq rukn deb yuritiladi. Uzun va qisqa hijolar ma’lum tartibda guru’lanib, rukn ‘osil qiladi. Rukn bir bo‘g‘indan 5 bo‘g‘ingacha bo‘ladi. Rukn she’riy misradagi ritmik bo‘lakdir. Rukn barmoq she’riyatidagi turoqqa to‘g‘ri keladi. Lekin farq shundaki, turoq so‘zdan keyin kelsa, rukn so‘zni bo‘lib ham kelaveradi. Masalan, Navbahoro/ childi gullar/ sabza bo‘ldi/bog‘lar

Aslida arab she’riyatida aruzdagi rukn xuddi barmoq vaznidagi turoq singari so‘z o‘rtasida emas, undan keyin keladi.

Ruknlar uzun va qisqa hijolarning qanday guru’lanishiga qarab 8 xil bo‘ladi. Bularni asl deb ataladi. Asl bu asliy (o‘zak) ruknlardir.

ASLLAR: