10 Tema : Gaz kánlerin isletiw rejimleri. Joba : Gaz kánlerin isletiwdiń ayrıqsha qásiyetleri

 
 
3.Gaz uyımların optimallastırıw tiykarǵı máseleleri 
Házirgi waqıtta gaz kánlerin islewin proektlestiriw ushın tez isleytuǵın 
elektron -esaplaw mashinaların qollaǵan halda geologiya, geofizika hám jer 
astındaǵı gazogidrodinamikasini usılların birge qóllaw múmkinshilikleri júdá keń. 
Bunda optimal texnikalıq-ekonomikalıq kórsetkishlerdi alıw júdá zárúrli. 
Uyımdı optimallastırıw máseleleri optimal texnikalıq-ekonomikalıq 
kórsetkishler hám átirap-ortalıq qáwipsizligi shártlerine ámel etken halda gaz 
tabıwdıń belgilengen joybarına erisiw bolıp tabıladı. 
Gaz uyumini ekonomikalıq islewdiń ayriqsha qásiyetlerinen biri islewdiń 
barlıq tiykarǵı texnikalıq-ekonomikalıq kórsetkishleri waqıt ótiwi menen 
ózgeriwinde bolıp tabıladı. 
Qudıq depiti qatlam basımı túsiwi nátiyjesinde azayadı, sol sebepli islew 
processinde belgilengen gaz tabıw dárejesin ustap turıw ushın kerekli jańa 
qudıqlardı burǵılaw hám isletiw kerek yamasa jasalma suw qısıwlı rejim 
sistemasın shólkemlestiriw zárúr. Bul gaz ózine túser bahasın asıwı, rentabellik 
kórsetkishiniń tómenlewine, kapital hám metallarning salıstırma qarjılarınıń 
asıwına alıp keledi. 
Gaz uyımlerin islewin texnikalıq-ekonomikalıq kórsetkishleri hám olardı 
waqıt boyınsha ózgeriwin bahalawda kompressorsiz hám kompressorli isletiw 
dáwirdiń dawam etiw waqtinı inabatqa alıw kerek. Eger kompressor stansiyaların 
jumısqa túsiriw qandayda bir-bir qıyınshılıqlar menen baylanıslı bolsa, ol halda 
qatlam energiyasın jaqsılaw qóllawǵa bólek áhmiyet qaratıw kerek. 
Xalıq ho'jaligi natiyjeliligi menen gaz uyımlerin islew haqqındaǵı máseleni 
sheshiw ushın injenerlik kózqarasınan qollaniluvchi túrli variantlardı kórip shıǵıw 
zárúr. 
Hár bir variantda bir pútkil sistema qatlam - qudıq - gaz jıynaw sisteması - 
qarıydar sistemasın kórip shıǵıw talap etiledi. Islew sharayatların ózgertiw 
ekonomikalıq kórsetkishlerge túrlishe tásir kórsetedi. Hár qaysı variant ushın 
texnikalıq-ekonomikalıq kórsetkishlerdi bahalab olardıń eń aqılǵa sayın tańlaw 
múmkin. 

---

 Islewdiń juwmaqlawshı variantın tańlawǵa tásir etiwshi hár qaysı 
texnologiyalıq faktor kózqarastan kórip shıǵilıwı kerek. 
1. Ulıwma injenerlik hám geologik maǵlıwmatlardan kelip shıǵıp gaz 
uyumida qudıqlardı jaylastırıwdıń úsh variantında toqtap qalıw múmkin. 
2. Qudıq diametrin tańlawda keri faktorlar tásir kórsetedi. Bir tárepden 
qudıq diametri qanshellilik úlken bolsa, qudıqta gaz háreketleniwindegi basım 
joǵatılıwı sonsha kishi boladı ; qudıq diametrin asırıw onıń depitining asıwına alıp 
keledi. Basım joǵatilishini azayıwı kompressorsiz isletiw dáwiri dawam etiw 
waqtinı asıwına alıp keledi, qudıq depitining asıwı - gaz tabıw ushın belgilengen 
joybar daǵı kerekli qudıqlar sanın azayıwına alıp keledi. Basqa tárepden qudıq 
diametrin asıwı hár qaysı qudıqqa metall sarpın asıwına hám qudıqlardı burǵılaw 
ózine túser bahasınıń eliriwine alıp keledi. 
3. Qatlam tag suwi tásir qılıp atırǵan gaz uyumini islewde qatlam jáne onıń 
qalıńlıqlarınıń ashıw tereńlikleri sáykesligi haqqında máseleler payda boladı. 
Qatlamdı ashıw dárejesin anıqlawǵa qatar keri faktorlar tásir kórsetedli. Qatlamdı 
ashıw dárejesi qansha kóp bolsa, gazdıń suwsız depiti úlkenligi sonsha kem boladı, 
bunda tabıwdıń belgilengen joybarın orınlaw olardı sonsha kóp qudıqlar sanı talap 
etiledi. 
Basqa tárepden ashıw dárejesi joqarı bolsa, depressiya shegarası úlkenligi 
sonsha úlken boladı, bunda kompresorsiz isletiw dáwiri dawam etiw waqti sonsha 
uzaq boladı. 
4. Gewek kollektorlardı islewde ruxsat etilgen depit úlkenligi islewdiń 
múmkinshiligıy variantların tańlawda qosımsha shegaralarǵa iye. Bekkem 
kollektorlardan shólkemlesken hám de qatlam tag suwi ámeldegi bolmaǵanda gaz 
uyımlerin islewde qudıqtıń baslanǵısh depitining bir qansha shamaların beriw 
zárúr. Bul shamalar da keri bolǵan omilarga baylanıslı. Depit qansha joqarı bolsa, 
tabıwdıń belgilengen joybarın orınlaw ushın sonsha kem qudıqlar talap etiledi. 
Depit asıwı menen gazdıń qatlamda hám de qudıqta háreketleniwi 
nátiyjesinde basım joǵatılıwı asadı. Basım túsiwiniń artpaqtası kompressorsiz 
isletiw dáwirdiń qısqarıwına alıp keledi. 
5. Joybarda gaz jıynaw sxemasınıń eki variantı hám de gaz jıynaw túrleri 
diametriniń eki variantın kórip shıǵıw kerek. Oraylastırılǵan gaz jıynawd gaz 
qudıqtan shıǵıp shleyf boylap bir yamasa bir neshe jıynaw punktleri, 
separatsiyalash hám depit ólshewshilerge kelip túsedi. Basqa sxema boyınsha gaz 
shleyflar boylap separatorga kelip túsedi, ólshew maydanından ótedi hám keyin 
ulıwma gaz jıynaw kollektorına kelip túsedi. Túrli gaz jıynaw sxemalarında basım 
túsiwi túrlishe, bul kompressorsiz hám kompressorli isletiw dáwirleriniń dawam 
etiw waqtine tásir kórsetedi. 
Joqarıda keltirilgenlerden kórinip turıptı, olda, gaz uyumini optimal 
sharayatlarda islewin támiyinlew ushın bir neshe variantlardı kórip shıǵıw kerek. 
Basımdı ustap turıw usılları ámelge asırılǵanda variantlar sanı artıp baradı. Eger 
esap -kitaplar gaz tabıwdıń túrli jobaları ushın atqarılsa, yaǵnıy ónim alıwdıń túrli 
templari beriksa, ol halda variantlar da artadı. Xalıq ho'jaligi natiyjeliligi menen 
islenip atırǵan gaz kánleri gruppalarında (bir pútkil halda ) da máseleler tuwılıwı 
múmkin. 

---

 Barlıq kórsetkishlerdi alıw ushın úlken kólemdagihisob-kitap jumısların 
orınlaw zárúr. Onıń ushın zamanagóy esaplaw texnikası, atap aytqanda, tez 
o'lchaydigan EHM qóllaw kerek. 
Islewdiń texnikalıq-ekonomikalıq kórsetkishleri salıstırıwlanganda ulıwma 
hám salıstırma kapital sarpı, ózine túser bahası, rentabellilik kórsetkishi hám 
ulıwma hám salıstırma metallar sarpı shamalarına bólek áhmiyet qaratıw kerek. 
Gaz uyumini optimalislew jer qáwipsizligi talaplarına juwap beriwi kerek, 
oǵan tómendegiler kiredi: a) taw jınısların úzilisi hám jedel tıǵın payda etiwge alıp 
keliwshi kollektorlardıń aynıwın aldın alıw ; b) qatlam tag suwiga iye uyımlerde 
konus payda bolıwı hám waqıttan ilgeri suw basıwın aldın alıw ; v) gaz qatlamına 
aktiv suw qısıw rejiminde shegara suwining nomutanosib tárzde suwdiń bastırıp 
kiriwi nátiyjesinde gaz uyumining bólek bólimlerin jasırıp aldın alıw. 
Gazkondensat kánlerin islewde joqarıda keltirilgen sharayatlarǵa taǵı 
qatlamda kondensat joǵatilishini aldın alıw zárúriyatı qosıladı. 
Proektlestiriw, analizi máseleleri hám gaz kánlerin islewdiń perspektivasın 
anıqlaw tez esaplaytuǵın EHM járdeminde yechilishi múmkin.
Qadaǵalaw sorawları: 
Gaz kánlerin isletiwdiń ayriqsha tárepi. 
Suyıqlıq hám gazlardıń qatlamda háreketleniwi filtratsiya nizamlıqları. 
Gaz qudıqları sanı túrli dáwirlerde túrlishe bolıwı. 
Gaz rejiminde gazdı qudıqqa tárep aǵımın támiyinleytuǵın tiykarǵı kúsh. 
Házirgi waqıtta gaz kánlerin islewin proektlestiriw.