10-o`zb tarix qq indd

1923-jılı 12-yanvarda
bolǵan úshinshi 
shaqırıq XXSR OAK II sessiyasında Xorezmde 4 jıldan berli dawam 
etip kiyatırǵan «baspashılıq» háreketine qarsı húkimettiń ózi gúres 
alıp barıwǵa ázzi ekenligi ashıq aytılıp, RSFSR (tiykarında SSSR) 
húkimetinen «qıstawlı áskeriy járdem» soraldı.
Junaydxan 1924-jılı 17-iyunde óziniń 20 jigit joldası menen 
Awǵanstandaǵı Hirat qalasına jetip keldi. Dereklerde aytılıwınsha, 
ol bul jerde turıp óz áskerleri qatarın toltırıwǵa tayarlanǵan. Aradan 
kóp waqıt ótpey, Junaydxan XXSR aymaǵına qaytıp keldi hám azatlıq 
háreketine basshılıq etiwde dawam etti.
Azatlıq háreketiniń jeńiliske ushıraw sebepleri hám gúres sabaqları.
1924-jılı gúzde Orta Aziyada milliy-aymaqlıq shegaralanıw ótkeriliwi 
nátiyjesinde qurallı gúrestiń 
birinshi dáwiri
juwmaqlandı. Onıń 
ekinshi dáwiri
(1925—1935-jıllar) bolsa jáne 10 jıl dawam etip, óziniń 
xarakteri hám kúshler qatnası jaǵınan aldınǵı dáwirge salıstırǵanda 
biraz parıqlanadı. Bul dáwirde tiykarınan Shıǵıs Buxara, Xorezm 
oazisi hám Ferǵana oypatıńıń ayırım aymaqlarında urıslar dawam 
etti. 
1935-jıl
ǵa kelip Túrkstandaǵı azatlıq háreketi jeńiliske ushıradı. 
Tiri qalǵan kóterilisshilerdiń kópshiligi sırt mámleketlerge emigrant 
bolıp jónep ketiwge májbúr boldı.

---

47
Azatlıq háreketiniń eń ázzi tárepi onıń Túrkstan regionında 
birden bir oray astında birlese almaytuǵınlıǵı, hárekettiń basınan 
tap aqırına shekem ideologiyalıq tiykar bolıp xızmet etiwshi birden 
bir baǵdarlamanıń jaratılmaǵanlıǵı hám de ayırım jetekshi shaxslar 
arasındaǵı kelispewshilik hám qarsılıqlar, ayırımlarınıń tar dúnya 
qarası hám basqalar sebep háreket jeńiliske ushıradı. Ayırım 
qurbasılar (Xolxoja Eshon, Ǵulamalixan Bahadır hám t.b.) háreketke 
tek ǵana ózleri basshılıq etiwdi oylap, jeke komandirlikke boysınbadı. 
Sonday-aq, azatlıq háreketine baylanıslı bolmaǵan bazıbir jınayšy 
toparlar talawshılıq hám basqınshılıq penen shuǵıllanıp, kóplegen 
gúnasız adamlardı óltirdi. Bunnan qızıl armiya komandirligi hám 
bolshevikler hayyarlıq penen paydalandı. Olar arnawlı qupıya hám 
jansızlar, túrli tıńshılar hám satqınlar járdeminde háreket ishindegi 
birlikti tarqatıp, ayırım toparlar basshıları ortasındaǵı pıtırańqılıq hám 
óz ara qarama-qarsılıqlardı jáne de háwij aldırıwǵa urındı. Aqırında, 
sovet hákimiyatı bir qatar reformalar ótkeriw, atap aytqanda, jańa 
ekonomikalıq siyasattı engiziw hám xalıq bilimlendiriw tarawındaǵı 
ózgerislerdi ámelge asırıp, xalıq ushın biraz jeńillik tuwdırǵannan 
soń hám hár túrli úgit-násiyatlar nátiyjesinde qurallı háreket 
qatnasıwshıların miynetkeshler qollap-quwatlawınan qaytara aldı.
Qullası, babalarımız óz gúresleri menen Túrkstan aymaǵındaǵı 
barlıq xalıqlardıń milliy azatlıq háreketi tariyxına jarqın hám dańqlı 
betler jazılıp, Ózbekistan Respublikasınıń búgingi ǵárezsizlik hám 
erkinlikke erisiwinde júdá úlken xızmet etti. Ata-babalarımızdıń erk 
hám azatlıq ushın tókken qanları biyhuwda ketpedi.
Este saqlań!
Batıs Buxarada Molla Abdulqahhar, Shıǵıs Buxarada Ibra-
himbek hám Davlatmandbek qurbasılar háreketke basshılıq etti. 
Buxaradaǵı azatlıq háreketi basshıları ortasında Túrkiyadan kelgen 
generallar — Anvar hám Salim Poshalar háreket etken.