10-mowzug: Başlangyç synp okuwçylaryna mümkinçilikler döretmek we maşgaladaky gatnaşyklaryň çaga terbiýesine bolan täsiri we öwrenmek metodikasy. Meýilnama

Birinji ugur, ene-atalaryň çagalarynda ruhy we watançylygyň ösmegi üçin amatly maşgala mikro-gurşawyny döretmeli.
Ikinji ugur, ene-atalar çagalarynyň işlerine gözegçilik etmeli we zerur bolsa bu prosesi pedagogiki we psihologiki nukdaýnazardan dolandyrmak üçin käbir döredijilikli üýtgeşmeler girizmeli.
Üçünji ugur, gönüden-göni ene-atalar çagalaryna hereketleri, işleri, estetiki gyzyklanmalary, ýagny görelde almagy başarmaly.
Özbek maşgalasynda zerur bilim faktorlary we başarnyklary nesilden-nesle geçip barýarka, maşgala gatnaşyklarynyň durnuklylygyny üpjün etdi. Häzirki wagtda maşgala gatnaşyklarynyň gowy bolmagy üçin ýokary hünärli psihologlaryň, pedagogiki hünärmenleriň we jemgyýetiň kömegine mätäçdigimizi aýdyp bileris. Maşgalada çagalaryň yzygiderli terbiýelenmegi üçin mekdep, mekdebe çenli çagalar we jemgyýet bilen hyzmatdaşlykda işlemek zerurdyr. Başlangyç synp okuwçylary üçin mekdep işi üçin başarnyklary we gönükmeleri ösdürmek aýratyn möhümdir. Şol bir wagtyň özünde mugallymlar her bir okuwçynyň maşgalasy bilen duşuşmaly we olar bilen aragatnaşyk saklamaly. Çagalaryň birbada mekdebe girmegi kyn. Köp halatlarda çagalar mekdebe gitmekden ýüz öwürýärler, bu bolsa olaryň özleşdirmegine ýaramaz täsir edýär. Şol sebäpli ene-atalaryň, mugallymlaryň we synp ýolbaşçylarynyň roly diýseň möhümdir. Çagalaryň mekdebe öwrenmegi we uýgunlaşmagy esasan 1-nji synpda okamak prosesinde bolup geçýär. Ikinji ýyldan soň mekdep gurşawyna doly uýgunlaşýar.
Çagalaryň sagdyn bolmagy ene-atalaryň terbiýedäki ilkinji borjydyr. Munuň üçin çaga gowy iýmeli we arassaçylyk düzgünlerini berjaý etmeli. Ene-atalar zähmeti we gylyk-häsiýetleri bilen çagalaryna görelde bolmalydyrlar. Dogabitdi ene-atalar, berk ene-atalardan tapawutlylykda çagalarynyň dürli hereketlerine we şohlyklaryna üns bermeýärler, we dürli oýunlarda çagalaryna aşa erkinlik berýärler. Umuman aýdanyňda, sazlaşykly ösen nesliň terbiýesi geljege alada etmegi aňladýar. Sebäbi diňe watanyny söýýän adam mynasyp çagany terbiýeläp biler. Häzirki wagtda ýurdumyzyň her bir raýaty, hünärine, ýaşyna, jynsyna, milletine garamazdan sazlaşykly ösen nesliň terbiýesine gatnaşmalydyr.
Käbir maglumatlara görä, häzirki maşgalalarda iň gowy şekil hepdede bary-ýogy çagalaryna ideal ata 1,5 sagat, enesi - 4-5 sagat, işleýän kaka - 12 minut, ene - 3 sagat wagt ajratýan eken. Çagalaryň ulular ýaly karar bermegi üçin bu wagt ýeterlik däl.
Ene-atanyň aýrylyşmagynyň çagalara edýän ýaramaz täsirine baha bermek aýratyn kyn. Aýrylyşmazdan ozal ene-atanyň arasyndaky jedeliň, çagalaryň ýaşyna, garyndaşlarynyň bardygyna, çaganyň aýrylyşan ene-atasy bilen gatnaşygyna baglydyr. Bular we başga-da birnäçe faktorlar çaganyň ýerleşişine täsir edýär. Hatda bir maşgalada-da çagalaryň stresleri çalt duýmak ukyby bar. Aýrylyşmagyň ýaramaz netijeleri olar üçin gaty kyn. Geçirilen gözlegler, köp halatlarda ene-atalary aýrylyşandan soň çagalaryň aňyna gelip, gynançly ýagdaýlarda köp wagtlap özlerine gelip bilmäni ýörýändiklerini görkezýär.
Ene-atalaryň köpüsi çagalarynyň nädogry terbiýesiniň geljekde ýakymsyz netijelere sebäp bolup biljekdigine düşünmeýärler. Sosiologiki gözlegleriň netijelerine görä, maşgalalarda sagdyn psihologiki gurşaw, çagalaryň ene-atasy terbiýesi we bagtsyz maşgalalaryň köpelmegi häzirki döwürde ýaşlarda çaga terbiýesiniň kadalarynyň we agressiw hereketleriniň döremeginiň esasy sebäpleridir. Munuň üçin diňe bir ýaşlarda däl, eýsem okuw jaýlaryny we töwerekleri jemgyýetçilik durmuşyna taýýarlamakda ene-atalary bilenem pedagogiki bilimleriň ösdürilmegini talap edýär.
Maşgala terbiýesi we maşgala pedagogikasy ene-atalaryň çagany emosional taýdan kabul edişine we dolandyrylyşyna baglylykda aşakdaky täsir usullaryny tapawutlandyrýar:
rugsatsyz,
awtoritar,
-liberal,
biperwaý.
Awtoritar we awtoritar usullar. Abraýly terbiýe bilen ene we kakanyň öz çagalary bilen emosional gatnaşygy bolýar, ýöne olara gözegçilik etmek has ýokarydyr. Ene-atalar çaganyň garaşsyzlygyny her tarapdan ykrar edýärler we höweslendirýärler. Bu stil, çaganyň ulaldygyça özüne bildirilýän talaplary we düzgünleri täzeden gözden geçirmäge taýynlygy bilen häsiýetlendirilýär.
Awtoritar usul çagalara duýgur duýgysynyň pes derejesi we gözegçiligiň ýokary derejesi bilen häsiýetlendirilýär. Şeýle ene-atalaryň çaga bilen aragatnaşygy buýruk ýalydyr, sebäbi ähli soraglar buýruk görnüşinde edilýär we talaplar, gadaganlyklar we düzgünler hiç hili bahana bilen üýtgemeýär.
Liberal we biperwaý görnüşler. Çagalary duýgudaşlyk bilen garşy alýan we olara az gözegçilik edip bilýän maşgalada liberal terbiýe stili agdyklyk edýär (bagyşlanma we rugsat berilýänçä). Şeýle-de bolsa, iş ýüzünde talaplar we düzgünler ýok we dolandyryş derejesi köp zady talap edýär.
Ene-atalar biperwaý stil bilen ene-atanyň işine az gatnaşýarlar, çagany emosional taýdan sowuk alýarlar we zerurlyklaryna we gyzyklanmalaryna üns berilmeýär. Ene-atanyň gözegçiligi ýok diýen ýaly.
Elbetde, beýan edilen usullaryň her biri çaga belli bir derejede täsir edýär. Ýöne maşgala terbiýesi şahsyýetiň kemala gelmeginde esasy rol oýnaýar. Geliň, olara has içgin seredeliň.
Çagalara täsir etmegiň usullary. Maşgala terbiýesiniň we maşgala gatnaşyklarynyň görnüşleri aşakdaky täsir usullaryny öz içine alýar: söýgi, ynam, şahsy mysal, görkeziş, çekişme, duýgudaşlyk, tabşyryk, gözegçilik, şahsyýetiň ösüşi. Azar bermek, gülkünç, öwmek ýa-da höweslendirmek, jeza, adat duýgudaşlyk.
Ene-atalar çagalaryny diňe bir söz we ynam bilen däl-de, eýsem ilkinji nobatda şahsy mysallar bilen terbiýeleýärler. Şonuň üçin maşgala durmuşyny, enäniň we kakanyň şahsy we jemgyýetçilik häsiýetini dogry guramak möhümdir. Özbaşdak bolmaga çalyşmasa, eje bilen kaka çaganyň durmuşyna gowy täsirini ýetirmez. Maşgala terbiýesi usullary diňe ene-atalar öz-özüňi terbiýelemek bilen meşgullananda işleýär.
Gatnaşyklaryň iň oňat nusgasy. Maşgala terbiýesi we maşgala pedagogikasy çaganyň gatnaşyklarynyň nusgasynyň emele gelmegi üçin şertleri döretmäge gönükdirilendir. Bütin ömrüni şu esasda gurýar, maşgala döredýär, çagalary we agtyklary terbiýeleýär. Bu model nähili bolmaly? Maşgala terbiýesi hoşniýetlilik, ýylylyk, bagt we söýgi atmosferasynda amala aşyrylýar we çagalaryň aýratynlyklary hemişe göz öňünde tutulýar. Ene-atalar çaganyň barlygyny kabul edýärler we onuň ukyplaryny we iň gowy häsiýetlerini ösdürmäge çalyşýarlar. Çagalara bildirilýän talaplar birek-birege hormat goýmaga esaslanýar. Bilim negatiw däl-de, çaganyň oňyn häsiýetlerine esaslanýar. Ýogsam, çagada birnäçe komplekslere eýe bolar.
Şonuň üçin çagany terbiýelemegiň dogrylygy hakda pikirleniň we ilki bilen özüňize serediň. Galyberse-de, çagalar ene-atalaryndan görelde alýarlar we olardan nusga göçürýärler. Ýagşylyga ymtylyň şonda çagaňyz hem gowy tarapa üýtgäp başlaýar.
Dolandyryş soraglary:
1. Maşgala terbiýesiniň maksatlaryny we wezipelerini düşündiriň.
2. Maşgalada sagdyn çagany terbiýelemek diýlende näme düşünýärsiňiz?
3. Maşgala terbiýesiniň nädogry guramasy hökmünde näme görýärsiňiz?
4. Ruhy pedagogiki we psihologiki gurşawyň maşgaladaky çagalaryň terbiýesine edýän täsirini nädip düşündirýärsiňiz?
5. Maşgala taryhynyň gapma-garşylykly ýagdaýlary çözmekde edýän täsirine nähili baha berýärsiňiz?