10-MAVZU XIII-XV asrlardaHindistоn
Reja:
1.
Dehli sultonligi.
2.
Hindistоnni afg’onlar tomonidan istilo etilishi.
Tayanch so‘z va iboralar:
G’aznaviylar,
Dehli sultonligi, Eltutmish, Feruzshoh,
afg’onlar, Temur hujumi, Mahmud, Vasko de Gama
Asosiy matn:
1206 yilda G’azna sultonlaridan mustaqil bo’lib olgan Dehli sultonligi XIII
va XIV asr davomida ancha katta davlat sifatida yashadi.
Dehli sultonligi ayniqsa XIII asr oxiri va XIV asr boshlarida kengaydi, bu
vaqtda uning sostaviga
SHimoliy Hindistondan tashqari, Markaziy hindiston
viloyatlari va Dekan yassi togligidagi ko’pchilik davlatlar kirardi. Dekan 1306—
1310 yillarda sulton Oloviddin Xiljiy tomonidan bosib olindi. Navbatdagi
sultonlardan biri — Muhammad Tuglaq (1325—1351) deyarli butun hindistonni
buysundirib, hatto Eron bilan Xitoyni ham zabt etishni orzu qilgan edi. Ammo
sultonlikning kengayishi mustahkam xarakterga ega emas edi. XIV asr o’rtalarida
Dekan ajralib chshuщ, ko’p utmay Dehlidan shimoldagi ko’pgina
viloyatlar, shu
jumladan, Bengaliya ajralib ketdi. Dehli sultonligi sostaviga kirgan kuichilik
viloyatlar XIV asrning ikkinchi yarmida mustaqil davlatga aylanib oldi. Sulton
Dehlining o’zida uncha mustahkam hokimiyatga ega emasdi, chunki u yerda
feodallarning turli guruhlari o’rtasida hokimiyat uchun o’z luksiz kurash borardi.
Dehli sultonligi davrida feodal tuzumining o’z iga xos xususiyatlari. XIII—
XVI asrlarda hindistonda feodal tuzumi o’z iga xos tarzda rivojlandi. Bir
tomondan, Hindistonda musulmon yer
egaligi sistemasi qaror topib, shu tufayln
butun yerlar davlat boshligi—sultonning mulkideb qaralardi. Kelgindi musulmon
feodallari sultonning harbiy xizmatchisi bo’lib, updap ikta — vaqtincha va umrbod
foydalanish uchun yer olardilar. Ular lqolidan (dezdonlardan) renta undirnb olish
huquqiga ega edilar. Ikkinchi tomondan, mamlakatda mahalliy feodallar— kiyazlar
(rojalar) saqlanib dolgan edn. Ular o’z viloyatlarini .mmalda mustaqil ravishda
boshqarib, sultonga muayyan miqdorda boj tulardilar. O’rta
va mayda hind
feodallari — rojaputlar va boshqalar—qisman meros bo’lib dolgan feodal
mulkchiligi xuquqi asosida, qisman harbiy xizmatni utab turgan paytda vaqtincha
beriladigan in’om tariqasida yerga egalik qilardilar. Vaqt utishi bilan kelgindi
iqtadorlar ham yernnng merosxur
egalariga aylanib bordilar, ammo bu jarayon
XIV asrning oxirigacha ham tugallanmadi. Yerlarning katta qismi har ikkata din —
mahalliy, hind dini (eski ibodatxona yer egaligi) hamda yangi, musulmon (vaqf
yerlari) dinidagi ruhoniylarning qo’lida edi.
Bu davrda hindistondagi feodal tuzumining yana bir xususiyati — jamoachi
dezqon Xo’jaliklarining ilgarigidek ustun bo’lib qolganligidir. Mahalliy hind va
kelgindi turk-musulmon feodallarining o’z lari odatda Xo’jalik bilan shugullanmas,
balki qaram dezdoshlardan oziq-ovqat rentasi, qismai pul rentasiii undirib olardilar.
Barshchina ishlari mavjud bo’lgan joylarda asosan qullar va past tabaqa dezdonlar
mehnatidan foydalanilardi.
XIV asrlarda Hindiston feodal tuzumining xarakterli xususiyati—shahar
hayotining aicha intensiv rivojlanishidir. Qadimgi tarix davridayoq mavjud bo’lgan
shaharlar hatoriga sultonlar va ularning nabiralari — feodallarning rezidenqiyasi
sifatida vujudga kelgan ko’pgina yangi shaharlar tqushildi. Dehli shazfining o’z i
ana shunday feodal-poytaxt shahri uchun misol bula oladi. Bu yerda juda ko’plab
saroy azush va xizmatchilarn,
askarlar, amaldorlar va shu singarilardan tashqari,
ko’pgina hunarmandlar va savdogarlar yashab, ular sulton saroyi hamda
poytaxtdagi bonщa feodallarning iqtisodiy edtiyojlarini qondirardilar.
Ana shu shahar-rezidenqiyalar yoki «shahar-qarorgoxlar»dan taiщari,
hindistonda XIII—XIV asrlarda Bengaliya qultigi bilan Arab dengizi sohilida
joylashgan
hamda xalq;aro savdosotiq bilan boglangan ko’pgina dengizbuyi
shax;arlari muvaffaqiyatli rivojlandi. Bular orasida, xususan, Malabar sohilida Goa
va Kalikut, Kambay qultigi sohilida Kambay ajralib turardi. SHimoliy hindistonda
karvon savdosi bilan bogliq; bir qancha shaharlar bor edi. Bular orasida Agra,
Panipa, Laxor, Mulьtan eng muhimlaridir. Hnd hunarmandlarining mahsuloti
bo’lgan juda ko’plab buyumlar (avvalo kщori sifatli hind gazlamalari),
shuningdek, turli ziravorlar Yevropaga va SHimoliy
Afrikaga muntazam Yuborib
turilardi. hindistonga yilqi, qalayi, mis, oltin, kumush pullar va shu singarilar
tashib keltirilardi.
