10-mavzu XIII-XV asrlardaHindistоn Reja

Temur hujumi.
XIV asrda hindiston tamomila tarqoq feodal mamlakat edi. Juda 
ko’p musulmon va hind feodal davlatlari bir-birlari bilan o’z luksiz kurash olib 
borardilar. 50 va 60yillar davomida sultonning vassal rojalar bilan olib borgan 
urushlari natijasida Bengaliya, Sind, Orissa va Gujarat goyat xonavayron bo’lgan 
edi. 1366 yilda Gujaratdagi qo’zg’olon bostirilgan, sulton Fero’z qo’z g’olonining 
asosiy o’choqlarida hindlarni batamom qirib tashlash haqida buyruq berdi. 
SHafqaqiz feodal ekspluatadiyasi va to’xtovsiz ichki feodal urushlari Dehli 
sultonligi tanazzulining asosiy sabablari bo’ldi. 70—80yillarda Dehli sultoni o’z 
qo’lida qolgan ozgina yerlarni ham himoya qilish ga qodir emasdi. Markaziy 
hokimiyatning bu zaifligi yomon oqibatlarga olib keldi, Hindistonni yangi chet el 
hujumlariga qarshi qarshilik kursata olmaydigan qilib quydi. XIII asr oxiri va XIV 
asr boshlaridayoq ayrim mug’ul otryadlari SHimoliy Hindiston yerlariga bostirib 
kirdi va hatto Lohur va Dehli kabi katta shaharlarning darvozalarigacha kela 
boshladi. Kuchmanchilarning z;ujumlari, qiyinchilik bilan bo’lsa-da, qaytarilardi. 
Ammo shimoliy ulkalarning vayron qilinishi; aholining talanishi va buning 
natijasida qishloq xujaligi, sanoat va savdoning tushkunlikka Yuz tutib ketishi 
Hindistonning idtisodiy azdzoliga tobora yomon ta’sir. qildi. XIV asr oxirlarida 
hindiston Temurning bosqinchi galalari tomonidan yana ham dahshatliroq xarob va 
xonavayron qildi.
Temur 1398 yilning ko’zida 120 ming askari bilan hindistonga bostirib kirdi. 
Dehli sultoni shu qadar katta armiyaning hujumini tuxtata olmadi. Temur Hind 
daryosidan utib, Panjobdagi shaharlarni birin-ketin 
ishg’ol
qildi, hamma yoqnn taladi 
va kuydirdi. Temurning o’z i musulmon edi. SHunday bo’lsa ham, aholining 
qanday dinga mansubligidan qat’i nazar, «mu’min-musulmonmi» yo «kofir»mi, 
baribir yoppasiga ¡qirib tashlayverdi. Poytaxt o’lja tarzida soldatlar ixtiyoriga 
topshirildi. Poytaxtning un minglab aholisi qirib tashlandi, shaharliklarning bir 
qismi qochib ketdi, ko’plari asir olindi. Dehlidagi juda ko’p hunarmandlarni — 
tosh-tarash ustalar va boshqa binokorlarni Temur keyinralaba sharafiga 

---

Samarqandda katta jome qurishga majbur etish uchun, asir qilib olishni buYurdi. 
Temur «juda ko’p asir va o’lja olib», 1399 yilning bahorida Samarqandga 
q
aytib 
keldi.
Temurdan keyin hindistonning ahvoli. Temur hindistonni tamomila 
xonavayron qildi. Usiz ham zaif bo’lgan Dehli sultonligiga Temur qaqshatqich 
zarba berdi. Ammo Temur hindistonni birlashtirish va hatto uni O’rta Osiyodagi 
o’z yerlari bilan biror darajada mustaz!;kam boglash maqsadini quymagan edi. 
Boshqa Yurishlar bilan (bular orasida ayshщsa katta ahamiyatga ega bo’lgan 
Kichik Osiyodagi Usmon turklariga qarshi Yurish bilan) band bo’lgan Temur 
Dindistonni o’z holiga tashlab quya qoldi. Temur vafotidan keyin hindiston chet el 
zulmidan qutulib, o’z ining baquvvat, mustaqil davlotini tuzishi mumkindek 
tuyulardi. AmmoXV asrda Hindistonni birlashtirish yana ham qiyinlashdi. Doimo 
birlashtirish markazi bo’lib qolgan SHimoliy Hindiston Temur hujumi tufayli 
necha o’n yillar davomida qattiq iqtisodiy krizisni boshidan kechirdi. Ammo 
Temur hujumining boshqa bir oqibati ham bo’ldi. Temur hujumidan keyin 
musulmon feodallari bilan hind feodallari o’rtasidagi o’z aro kurash yana ham 
kuchaydi. Ilgari vaqtlarda katta ta’sirga ega bo’lgan shimoliy musulmon knyazlari 
endi zaiflashib, avvalgi gegemonliklarini qulda saqlay olmay qoldilar. Janubdagn 
hind rojalari, garchn bir qadar kuchaygan bo’lsalarda, o’z kuchlari bilan 
birlashtirish darajasida yetarli qudratga ega emasdilar. Ikki guro’z hind 
feodallarining kurashi hindistonning shimoli bilan janubidagi millny va sotsial-
iqtisodiy farqni aks ettirib, bir-biriga qattiq; dushman bo’lgan ikki xil diniy (islom 
va hindu) ideologiya kurashi formasiga aylandi hamda samarasiz tarzda juda cho’z 
ilib ketib, mamlakatni yana chet el intervendiyasi xavfi ostida qoldirdi.
XV asrlarda Hindistonning janubida ancha yirik davlatlar mavjud edi. 
Ulardan birni Baxmani davlati G’arbiy Dekan territoriyasida joylashgan bo’lib, 
uning poytaxti yirik shahar Bidar edi. Bu davlat 1347 yilda Dehlidan ajralib, 
tashkil topdi. U 1482 yilgacha yashadi va shundan keyin bir necha knyazlikka 
bulinib ketdi. Rus savdogari, sayyoh Afanasiy Nikitin xuddi shu davlatda 1469—
1472 yillarda (u eng gullagan paytda) bo’lib, Hindistonning bu qismidagi feodallar 
va oddiy xalq. turmushini yorqin, ajoyib tarzda bayon qildi.
Baxmanidan janubda joylashgan yana bir davlat — Vijayanagar davlati edi. 
Bu davlatga taxminan 1336 yilda asos solinib, 1486 yilgacha yashadi. Uning tarixi 
qushni Baxmani bilan deyarli tuxtovsiz urush olib borish bilan o’tdi. Bu urushlar 
har ikkala davlatni zayiflashtirib, ularning yanada maydaroq; knyazliklarga bulinib 
ketishini tezlashtirdi. Vijayanagarga ьqaraydigan Malabar sorili Rarbiy Yevropa 
mustamlakachilari kirib kelgan dastlabki territoriya bo’ldi. Baxmani bilan 
Vijayanagar o’rtasidagi o’z aro urushlar, shuningdek, XV asr oxirlarida kuchaygan 
feodallar o’rtasidagi o’z aro nizolar Rarbiy Yevropa mustamlakachilariga Malabar 
sohilidagi bir qancha tayanch punktlarini deyarli tusiqsiz ishgol qilish imkonini 
berdi. Bu punktlar yevropaliklarning shundan keyin Janubiy va SHarqiy Osiyoda 
mustamlakalarni bosib olishlarida juda katta rol o’ynadi.
1498
yilda Vasko da Gama eskadrasi Malabar qirg’og’ida paydo bo’ldi. 
Portugallar XVI asr boshlaridayoq Hindistonning g’arbiy va janubiy qirgoqlarida 
bir qancha joylarni egalladilar. Portugallar )hind okeani, Fors qo’ltigi va Qizil 

---

dengizda hukmron bo’lib oldilar. Ular keng sur’atda dengiz qaroqchiligi bilan 
shug’ullanardilar, hind kemalariga hujum qilib, ularni talardilar. Ular bosib olgan 
territoriya umuman Fors ko’rfazi, Seylon oroli va yana boshqa bir necha 
joydangina iborat bo’lsa-da, talonchilik ekspeditsiyalari mamlakatning ancha 
ichkarisiga kirib borar edi. Portugallar yevropaliklar ichida hindistonni 
mustamlakachilik. eksplutatsiyasiga birinchi bo’lib duchor qildilar. Keyinchalik, 
XVI asr oxiri va XVII asr boshlarida ularga gollandlar va inglizlar kelib qo’shildi.
XV asr mobaypida Dehli sultonligi Buyuk davlat bulmay dolgan edi. 
Dezush shazfi va uning atrofidagi yerlar hukmr-onr Dehlpnnng Buyuk sultoni 
degan dabdabali unvonga ega bo’lsa ham, u SHimoliy Hindistondagi oddiy davlat-
knyazliklardan biri edi. Eng yirik davlat — qo’shni Bengaliya knyazligi edi, biro
q
u ham loaqal SHimoliy Hindiston uchun gegemonlik rolini o’z zimmasiga ololmas 
edi. Feodal tarqoqligi qo’shni knyazliklarning raqobati va o’zaro urushlari, ayrim 
xususiy feodallar ham, ko’pdan-ko’p mayda hukumatlar ham undirib oladigan 
soliqlarning o’sishi sharoitida mamlakat mehnatkash aholisini eksplutatsiya qilish 
yanada kuchaydi. Dehqonlar soliq va renta to’lashdan bosh tortishar, urmonlarga 
qochib, davlat soliqlarini yiguvchilardan va o’z feodallarining zuravonligidan 
yashirinishar edi. Ba’zan qaxatchilik va ocharchilik natijasida dehqonlarning 
stixiyali g’alayonlari bo’lib turardi.
Tarqoq, sinfiy kurash keskinlashgan, musulmon va hind feodallaridan iborat bir-
biriga dushman ikki guruhga bo’lingan Hindiston mug’ul-turklarning yangi 
hamlasi oldida tamomila himoyasiz bo’lib qolgan edi.

---

Document Outline

• Asosiy matn: