10-mavzu. Xarajatlarni to’la taqsimlab va o’zgaruvchan xarajatlar bo’yicha tannarxni kalkulyatsiya

10.2. Xarajatlarni to’la taqsimlab tannarxni kalkulyatsiya qilish va o’zgaruvchan xarajatlar bo’yicha kalkulyatsiyalashning foyda miqdoriga ta’sirini qiyoslash

Shartlari	Foyda miqdoriga ta’sir
Ishlab chiqarish sotilgan mahsulotga teng	Agar ishlab chiqarilgan mahsulotning hammasi har bir davrda sotilsa, bu holda ikkala kalkulyatsiyadan foydalanganda operatsiya foydasi bir xil bo’ladi
Ishlab chiqarish sotilgan mahsulotdan ko’p	Ishlab chiqarilgan mahsulot miqdorining sotilgan mahsulot miqdoridan ko’p bo’lishi zahiralarning ko’payishiga olib keladi. Abzorpshen-kostingdan foydalanilganda doimiy IUXning bir qismi zahiradagi mahsulot birligining tannarxiga o’tadi. Direkt-kostingdan foydalanilganda barcha doimiy ishlab chiqarish ustama sarflari shu davr sarflariga qo’shiladi. Shu sababli abzorpshen-kosting usulida hisoblangan foyda direkt-kosting bo’yicha hisoblangan foydadan ko’p bo’ladi.
Sotilgan mahsulot ishlab chiqarilgan mahsulotdan ko’p	Sotilgan mahsulotning ishlab chiqarilgan mahsulotdan ko’p bo’lishi zahiralarning kamayishiga olib keladi. Abzorpshen-kostingdan foydalanganda zahiradagi birliklarning tannarxiga o’tkazilgan doimiy ishlab chiqarish ustama sarflarining bir qismi sotilgan mahsulotning tannarxi sifatida sarflarga o’tadi. Direkt-kostingdan foydalanganda barcha doimiy ishlab chiqarish ustama sarflari ular sodir bo’lgan davrning xarajatlariga qo’shilgan. Shu sababli abzorpshen-kostingda olingan foyda direkt-kosting bo’yicha hisoblangan foydadan kam bo’ladi.

Misol:
Quyida bir xil mahsulot ishlab chiqaruvchi kompaniya bo’yicha ma’lumotlar keltirilgan. Axborot uch davrni o’z ichiga oladi.

Sotish narxi, sh.b.				10
Mahsulot birligida o’zgaruvchi ishlab chiqarish sarflari, sh.b.				6
Davrning doimiy ishlab chiqarish ustama sarflari, sh.b.				300
Noishlab chiqarish sarflari (ma’muriy, sotish sarflari – hammasi doimiy)				100
Birinchi davr boshidagi zahiralar, birlik				0