10-Мавзу: тадбиркорлик фаолияти. Тадбиркорлик капитали ва унинг айланиши. Дарс ўқув мақсади

Асосий ўқув материали қисқача баёни:
1-савол. Тадбиркорлик – бу ресурсларни ишга солиб, қилинган ҳаражатларни қоплаб, фойда олишга қаратилган фаолиятдир. Тадбиркорликни ривожлантириш:
Кишиларнинг бор бўлган имкониятларини кенг фойдаланиш имко-нини беради.
Янги имкониятлар ишга солинади, янгиликлар ишлаб чиқаришга жорий қилинади.
Иқтисодий ташаббускорлик кучаяди.
Кишилардаги боқимандачилик кайфиятига барҳам берилади.
Тадбиркорликни ривожлантириш учун қуйидаги шароитлар бўлиши лозим:
Ҳар бир тадбиркор ўз мулкига эга булиши, бу эса маълум қарор қилиш имконини беради.
Ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчилар иқтисодий эркинликга эга булиши лозим, яъни нима ишлаб чиқариш, қандай ишлаб чиқариш ким учун ишлаб чиқариш масалаларини ўзича ҳал қилади.
Иктисодий ва социал соҳада давлат сиёсатини барқарорлиги.
Бозорнинг очиқлиги, яъни товарларни, капитални, иш кучининг эркин ҳаракат қилиши.
Тадбиркорликни ҳуқуқини ҳимоя қиладиган қонунларнинг бўлишлиги.
Солиқдаги енгилликлар, кредитлар бериш ҳамда ривожланган инфраструктуранинг бўлишлиги.
Бюрократизмни тугатиш, яъни рўйхатга олишдаги қийинчиликлар турли жойларга ҳисоботлар бериш ва бошқалар.
Ташқи бозорга эркин чиқиш.
Тадбиркорликнинг қўйидаги тамойиллари мавжуд:
Ишлаб чиқариш омилларининг барчасига ёки баъзиларига ҳамда яратилган товарларга эгалик қилиш.
Ишлаб чиқаришда маъсулиятни ва таваккални ўз зиммасига олиш.
Фойдага эга бўлиш ва уни ўз ихтиёри билан ишлатиш.
Тижорат сирига эга бўлиш.
Рақобат курашида фаол иштирок этиш ва ўз ишини яхшилашга интилиш.
Тадбиркорликнинг энг муҳим тамойилларидан бири ҳалоллик билан иш юритиш.
ўзбекистонда тадбиркорлик мустаҳкам ҳуқуқий асосга эга. Бу тўгрида қонун ва норматив ҳужжатлар қабул қилинган ва самарали ишланмоқда. (1991 йили тадбиркорлик тўғрисида қонун қабул қилинди 1995 йили кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни рағбантлантириш тўғрисида ва бошқалар).
Бу қонунларда юқорида таъкидланганимиздек мол-мулкдан фойдаланиш эркинлиги, ўзи чиқарган маҳсулотни мустақил тақсимлаш, ҳуқуқий тенглик, ихтиёрий ишга ёлаш, чекланмаган даромад олиш имконияти кафолатланганлиги (тўғри йўл билан олинган бўлса) ва бошқалар назоратда тутилади.
Тадбиркорликнинг жаҳон амалиётида синалган қуйидаги турлари мавжуд:
Хусусий тадбиркорлик.
Жамоа тадбиркорлиги.
Индивидуал, оилавий тадбиркорлик.
Давлат тадбиркорлиги.
Аралаш тадбиркорлик (қўшма корхоналар).
ўзбекистонда корхоналарни эркинлаштириш даражасига қараб уч тоифадаги корхоналар мавжуд:
Давлат буюртмаси сақланган корхоналар.
Ҳам давлат буюртмасини, ҳам бозор учун ишловчи корхоналар.
Фақат бозор учун ишловчи корхоналар.
Тадбиркорликнинг энг муҳим формаси кичик ва ўрта бизнесдир. Ривожланган мамлакатларда ҳам кичик ва ўрта бизнеснинг салмоғи бутун корхоналарни 80 фоиздан 90 фоизгача ташкил этади. Масалан: АҚШда кичик бизнеснинг салмоғи ЯММнинг 40 фоизини беради. Кичик ва ўрта бизнеснинг бир қатор устунликлари мавжуд.
1. Бозордаги талаб ўзгаришига тезда мослашади.
2. Ҳар бир кишига у нимага қодир эканлигини кўрсатиш имконини беради.
3. Маҳаллий хом ашё ресурсларидан, чиқитлардан унумли фойдала-ниш имконини беради.
4. Ресурслардан фойдаланиш самарадорлиги юқори бўлади.
5. Бевосита ҳаражатлар айниқса бошқариш ҳаражатлари анча кама-яди.
Кичик корхоналар катта маблағ талаб қилмайди. Республикамизда кичик ва ўрта корхоналарнинг ялпи ички маҳсулотдаги салмоғи 1999 йилда 12,6 фоизни ташкил этган. 28 минг 600 та микро фирма фаолият кўрсатган.