10-mavzu: sug‘urtaning rivojlanish tendensiyalari va istiqboli reja

2.1-jadval 
Sug‘urtalovchilar uchun ustav kapitalining eng oz miqdorlari1 
(ekvivalenti mln. so‘m) 
Sug‘urta faoliyati turlari 
2018 yil 1 iyuldan 
Umumiy sug‘urta sohasida 
7500,0 
Hayotni sug‘urtalash sohasida 
10000,0 
Majburiy sug‘urtalash bo‘yicha 
15000,0 
Faqat qayta sug‘urtalash bo‘yicha 
30000,0 
Bugungi kunda kamida 30 mlrd. so‘m miqdoridagi ustav kapitalini shakllantirgan 
kompaniyalarga qayta sug‘urtalash bilan qo‘shimcha ravishda shug‘ullanishga 
ruxsat etilgan bo‘lib, ular: “O‘zagrosug‘urta” AJ, “O‘zbekinvest” EIMSK, “Kafolat 
sug‘urta kompaniyasi” AJ, "Gross Insurance" MCHJ, "Temiryo‘l-sug‘urta" MCHJ 
QSK hamda “Ingo Uzbekistan” AJ lardir. Mazkur kompaniyalar uchun qayta 
1O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 2 sentyabrdagi PF-5177-sonli “Valyuta siyosatini 
liberallashtirish bo‘yicha birinchi navbatdagi chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi Farmoni 

---

3 
sug‘urta qo‘shimcha yo‘nalish hisoblanib, sohadagi me’yoriy hujjatlar asosida 
xizmat ko‘rsatadi. Bundan ko‘rinadiki, ustav kapitali miqdorlarining oshishi bilan 
kompaniyalar qabul qiladigan majburiyat hajmi ham oshib boradi, bu esa ularning 
daromadi o‘sishini ta’minlaydi.
Qayta sug‘urta operatsiyalarining negizini to‘g‘ridan-to‘g‘ri sug‘urta tashkil 
etganligi bois, dissertatsiya ishining tahliliy qismida dastavval sug‘urta bozorining 
asosiy ko‘rsatkichlarini yoritishga qaror qilindi, sug‘urta bozori hajmida qayta 
sug‘urta operatsiyalarining o‘rni va amalga oshirilishi keyingi bo‘limlarda o‘z aksini 
topadi. 
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining ma’lumotlariga ko‘ra, 2018 yilda 
mamlakatda uchta yangi sug‘urta kompaniyasi faoliyatini yo‘lga qo‘ydi. Natijada 
O‘zbekiston bozorida sug‘urta kompaniyalari soni 30 taga etdi. Bu davrda bozorga 
kirgan uchta kompaniyaning ikkitasi hayotni sug‘urtalash sohasiga ("Euroasia Life" 
MChJ va "Kafolat Hayot" MChJ) ixtisoslashgan va bitta sug‘urta kompaniyasi 
("Apex Insurance" MChJ) umumiy sug‘urta sohasida faoliyat yuritadi. Shunday 
qilib, 2018 yil yakunlariga ko‘ra, umumiy sug‘urta sohasida 24 nafar va hayotni 
sug‘urtalash sohasida 6 nafar kompaniya faoliyat yuritmoqda. 2019 yil birinchi 
yarim yilligida esa bozorga yana 2 nafar sug‘urtalovchi umumiy sug‘urta sohasiga 
ixtisoslashgan holda kirib keldi, ular: “Imkon sug‘urta” MChJ hamda “PSB 
Insurance” lar bo‘lib, 2019 yilning may oylaridan o‘z faoliyatini boshladi. 
Tahlil etilayotgan davrda mamlakatdagi barcha sug‘urta kompaniyalari tomonidan
yig‘ilgan sug‘urta mukofotlarining umumiy hajmi jadal o‘sib, 1,6 trln. so‘mga etgan, 
bu o‘tgan yilga nisbatan 76,3% ga ko‘pdir. 2018 yilgi inflyatsiya2 darajasini hisobga 
oladigan bo‘lsak, mukofotlarning real o‘sish sur’ati 62,0% ga baholandi. Mazkur 
ko‘rsatkich 2018 yildagi YaIMning o‘sish sur’atlaridan sezilarli darajada oshadi va 
dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra 5,1%3 ni tashkil etganligini hamda umumiy hisobda 
sug‘urta sohasida rivojlanish dinamikasi ro‘y berganligini yaqqol ko‘rsatmoqda.
2 https://www.uzreport.news/economy ma’lumotlari 
3 https://uzreport.news/economy ma’lumotlari

---

4 
2.1-rasm. Sug‘urta mukofotlari hajmi dinamikasi4 
Hisobot davrida bozor o‘sishining asosiy omillari bo‘lib ixtiyoriy sug‘urta 
xizmatlarining samarali amlga oshirilgani hisoblanadi. Sug‘urta mukofotlarining 
kelib tushishi bo‘yicha eng katta o‘sish sur’ati hayotni sug‘urtalash turlariga to‘g‘ri 
kelgan. 
2018 yil yakunlariga ko‘ra, ixtiyoriy sug‘urta turlari bo‘yicha sug‘urta mukofotlari 
miqdori 1,4 trln. so‘mni tashkil qilgan bo‘lib, o‘tgan yilga nisbatan 98,0 foizga 
oshgan. Shu qatorda, majburiy sug‘urta turlari bo‘yicha mukofotlar tuShumi ham 
ijobiy tendensiyani ko‘rsatdi, lekin o‘sish sur’ati faqat 13,0% ni, ya’ni 263,5 mlrd. 
so‘mni tashkil qilgan. Ixtiyoriy sug‘urta bo‘yicha mukofotlarning tez sur’atlarda 
o‘sishi umumiy bozorda ixtiyoriy sug‘urtaning ulushi ortib borishini aks ettiradi. 
2017 yilda ixtiyoriy sug‘urtaning ulushi 74,8% gacha oshgan bo‘lsa, 2018 yil oxiriga 
kelib ushbu ko‘rsatkich 9,05 punktga o‘sdi va 83,9% ni tashkil etdi. Ixtiyoriy 
sug‘urta ulushining bu tarzda o‘sish tendensiyasi ijobiy natija sifatida baholanib, bu 
mamlakat sug‘urta bozorida real o‘sish sur’atlarini namoyon etadi. 
Ekspertlarning ta’kidlashicha, 2018 yilda sug‘urta qoplamalarini to‘lash bo‘yicha 
ham o‘sish kuzatilgan. Hisobot davrida kompaniyalar tomonidan to‘langan sug‘urta 
qoplamalari hajmi 71,0% ga oshgan va 460,8 mlrd. so‘mni tashkil etgan. 
Ekspertlarning fikricha, 2018 yilda bozorda jami sug‘urta qoplamalarining o‘sishiga 
hayotni sug‘urta shartnomalari bo‘yicha to‘lovlarning ortishi sabab bo‘lgan. 
Sug‘urta qoplamalari tarkibida ham avval kuzatilganidek, ixtiyoriy sug‘urta 
salmoqli ulushni egallagan. Ko‘rib chiqilayotgan davrda ixtiyoriy sug‘urta turlari 
bo‘yicha qoplamalar miqdori 92,0% ga ortib, 389,3 mlrd. so‘mni tashkil etdi. 
4 Rasm https://www.uzreport.news/economy ma’lumotlari asosida muallif tomonidan ishlangan 

---

5 
Majburiy sug‘urta turlari bo‘yicha esa 6,0% ga ortib, 71,5 mlrd. so‘mni tashkil etgan. 
Sog’lom raqobat muhitida ishlaydigan bozorda xuddi shunday ko’rsatkichlar 
bo’lishi lozim, biroq ixtiyoriy sug’urtaning tarkibiy tuzilishi ham ko’pgina 
ma’lumotlarni beradi, jumladan garov sug’urtasi, turistlar sug’urtasi va hk. Ularning 
mijoz ixtiyorisiz majburiy amalgam oshirilishi ham ixtiyoriy sug’urtaning 
salmog’ini keskin oshiradi. 
2.2-rasm. Sug‘urta qoplamalari hajmi dinamikasi5 
Natijada jami qoplamalardagi ixtiyoriy sug‘urtaning ulushi 9,5 foizga oshib, 84,5% 
ni tashkil qilgan. Majburiy sug‘urtalash bilan bog‘liq qoplamalar ulushi esa mos 
ravishda 15,5% ni tashkil etdi. Demak, 2018 yil yakunlariga ko‘ra, bozor bo‘yicha 
sug‘urta mukofotlarining zararlilik darajasi (sug‘urta qoplamalarining sug‘urta 
mukofotlariga nisbati) 28,2% darajasida barqarorlashdi. 2017 yilda bu ko‘rsatkich 
18,8% dan 29,1% gacha o‘sgan edi. 
5 Rasm https://www.uzreport.news/economy ma’lumotlari asosida muallif tomonidan ishlangan 

---

6 
2.3-rasm. Sug‘urta qoplamalarining sug‘urta mukofotlariga nisbati6 
Xususan, ixtiyoriy sug‘urta bo‘yicha zararlilik darajasi 0,78 punktga qisqarib, 28,4% 
ni tashkil etdi, majburiy sug‘urta bo‘yicha esa bu ko‘rsatkich 1,8 punktga kamayib, 
27,1% ni tashkil etdi. Ekspertlarning e’tirof etishicha, mazkur ko‘rsatkich sug‘urta 
bozorining umumiy zararlilik darajasi haqidagi haqiqiy holatni ko‘rsatib bera 
olmaydi, chunki u hayot sug‘urtasining jamg‘arib boriladigan turlari bo‘yicha 
qoplamalarni ham o‘z ichiga oladi. Shu munosabat bilan zararlilik darajasini 
tarmoqlar kesimida o‘rganish maqsadga muvofiq hisoblanadi. 
So‘nggi yillarda hayotni sug‘urtalash tarmog‘i sug‘urta mukofotlarining o‘sish 
sur’atlarini jadallashtirdi. Natijada, 2018 yil yakunlari bo‘yicha, hayotni 
sug‘urtalash sohasidagi kompaniyalarning jami sug‘urta mukofotlari tarkibidagi 
ulushi 25,5% ni tashkil etdi. Sug‘urta qoplamalarida hayot sug‘urtasining ulushi 
jami qoplamalarning yarmidan ko‘pini egalladi va 57,3% ni tashkil etdi. Hayot 
sug‘urta tarmog‘ining jami qoplamalardagi salmog‘i jamg‘arilib boruvchi hayot 
sug‘urtasining o‘ziga xosligi bilan izohlanadi va u sug‘urta shartnomasining 
so‘ngida jamg‘arilgan summaning qaytarilishini nazarda tutadi.