10-mavzu Islоmdagi mazhablar va yo’nalishlar Rеja


iborat  shariat  uzra  (barqaror)  qildik...»



Download 248,16 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/7
Sana20.09.2021
Hajmi248,16 Kb.
#179716
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
5-семинар мавзулари

iborat  shariat  uzra  (barqaror)  qildik...»  (Josiya,  18),  oyatida  shariat  so‘zi, 

«to‘g‘ri yo‘l» ma’nosida kelgan. 

Islom huquqida ulamolar nazdida, Qur’on va sunnatda kelgan ilohiy ko‘rsatmalar 

(hukmlar)ning majmuidir. Boshqacha qilib aytganda islom dinining amaliy qismi. 

Huquqshunoslar esa, islom qonunchilik majmuini nazarda tutudilar. 

«Fiqh»  esa,  lug‘atda  «chuqur  tushunish»,  «idrok  etish»,  «bilish»  ma’nolarini 

bildiradi.  Istilohiy  ma’nosi  esa,  «fiqh»  –  shariat  hukmlarini  o‘rganish,  shariat 

qoidalarini  barcha  qismlari  bilan  anglash  hamda  qaysi  maqsadda  ishlab 

chiqarilganini  tushunish  va  o‘zlashtirilgan  ushbu  ilmni  amalga  tadbiq  etishdir. 

Fiqhning manbasi: Qur’on, sunnat, ijmo va qiyos. 

Fiqh  bilan  chuqr  shug‘ullangan  olimlar  faqihlar  (fiqh  olimi,  huquqshunos)  deb 

nomlandi. Bular orasida eng ko‘zga ko‘ringan va fiqhiy  mazhabi hozirgacha etib 

kelgan  mujtahid  olimlar  quyidagilardir:  Imom  Abu  Hanifa  No‘‘mon  ibn  Sobit 

Kufiy,  imom  Molik  ibn  Anas  Madiniy,  imom  Muhammad  ibn  Idris  SHofeiy  va 

imom Ahmad ibn Hanbal SHayboniy. 

Mazkur  mazhablar  oldingi  mavzuda  aytilganidek,  aqida  nuqtai  nazardan  bir  xil, 

faqat  fiqhiy  jihatdan  bir-biridan  farq  qiladi.  SHuningdek,  bular  bir-birini  inkor 

qilmaydi,  balki  qo‘llab-quvvatlaydi.  Mazhablarning  maqsadi  diniy  manbalardagi 

matnlarni  keng  xalq  ommasiga  oson  tushuntirish  bo‘lgan  va  bu  bilan  oddiy  xalq 

o‘z masalalarini tezda xal qilganlar. 

«Mazhab» arabcha so‘z bo‘lib, «yo‘nalish», «yo‘l», «diniy ta’limot» ma’nolarini 

bildiradi.  Islom  shariati  va  aqidasining  muayyan  bir  tizimga  solingan  holatdagi 

ko‘rinishi  mazhab  deyiladi.  Bundan  ko‘rinib  turganidek,  mazhablar  ikki  qism  – 



fiqhiy va aqidaviyga bo‘linadi. Fiqhiy mazhablar to‘rtta: hanafiy, molikiy, shofeiy 

va hanbaliy. Aqidaviy mazhablar: moturidiy va ash’ariylardir. 

Molikiy  mazhabiga  madinalik  olim  imom  Molik  ibn  Anas  Abu  Abdulloh  (713-

795)  asos  solgan.  U  «Madina  imomi»  unvoniga  sazovor  bo‘lgan.  Imom  Molik 

Madina olimlari qarashlari asosida o‘z mazhabini yaratgan. SHuning uchun ushbu 

imom  Madina  faqihlaridan  fiqhni  o‘rganib,  ahli hadis  qo‘llaydigan  uslubni  qabul 

qilgan va ushbu qoida asosida o‘z shogirdlarini tarbiyalagan.  

Imom Molik Qur’on, sunna va ijmoga tayanib hukm chiqargan. SHu bilan birga 

madinalik olimlarning ittifoqini ham hukm chiqarishda juda katta e’tiborga olgan. 

CHunki Muhammad (a.s.) shu shaharda yashagan va bu shahar aholisi payg‘ambar 

va  sahobalar  ko‘rsatmalari  va  qilgan  ishlarini  mukammal  o‘zlashtirganlarini 

e’tiborga olgan. 

Olim «al-Muvatto» nomli hadis ilmiga oid to‘pam muallifi hisoblanadi va mazkur 

asar molikiy mazhabining asosiy manbasi sifatida o‘z ifodasini topgan. Muhaddis 

buning uchun 40 yil umrini sarflagan. Bu asar ilk hadis to‘plamlaridan biri bo‘lib, 

bir necha ming hadisni o‘z ichiga olgan. 

Imom  Molik  ibn  Anasning  shogirdlari  orasida  taniqli  muhaddis  va  hanafiy 

mazhabi  faqihi  imom  Muhammad  SHayboniy  (vaf.  805  y.),  shofi’iylik  mazhabi 

asoschisi Muhammad ibn Idris SHofeiy (vaf. 820 y.) bo‘lgan.  

Hozirgi vaqtda ham bu mazhab qoidalarining Marokash, Tunis, Jazoir va Liviya 

nikoh-oila va mulkka oid huquqiga sezilarli ta’siri bor. 

Muhammad ibn Idris SHofeiy (767-820) ham alohida mazhabga asos solgan.  

Bu  olim  imom  Molik  va  imom  Abu  Hanifaning  katta  shogirdi  imom 

Muhammaddan  dars  olgan.  SHu  nuqtai  nazardan  ushbu  mazhab  huquq  tizimi 

xanafiylar  va  molikiylarning  diniy-hukuqiy  ta’limotini  asosida  ishlab  chiqilgan, 

deb  aytish  mumkin.    SHuday  bo‘lsada,  ko‘proq  molikiylarga  yaqin  turadi. 

Boshqacha  qilib  aytganda,  ahli  hadis  va  ahli  ra’yni  qarashlarini  birlashtirgan  va 

o‘ziga  xos  uslubni  yaratdi.  Olim  ijmo  bo‘yicha  ummat  ijmosiga  e’tibor  qaratgan 

bo‘lsa,  shu  mazhabning  keyingi  ulamolari  olimlar  ijmosini  ham  qabul  qilishga 

majbur bo‘ldilar. 

SHofeiylik ham boshqa mazhablar kabi Qur’on, sunna ijmo va qiyosga tayanadi. 

Imom SHofeiyning «al-Umm» va «ar-Risola» kitoblari ushbu mazhab usuliga asos 

bo‘ldi. 

SHuni alohida ta’kidlash lozimki, uchinchi-to‘rtinchi  hijriy  asrlarda  Markaziy  

Osiyoda  SHofeiy  mazhabi  Hanafiy  mazhabi  bilan  raqobat  qilgan.  Uning  yirik 

vakili toshkentlik buyuk olim Muhammad ibn  

Ali  ibn  Ismoil  Qaffol  SHoshiy  (904-976)  edi.  U  kishi  fiqh,  hadis,  lug‘at  va 

adabiyot  bo‘yicha  o‘z  davrlarining  mashhur  olimlaridan  bo‘lgan.  Usulul  fiqh 




bo‘yicha  ularning  asarlari  mashhur.  Toshkentda  vafot  etib,  qabrlari  Hastimom 

(Hazrati Imom) madrasasi yonida joylashgan. 

Hanbaliy  mazhabi  asoschisi  Ahmad  ibn  Hanbal  (780-855)  hisoblanadi.  Olim 

yashagan  Bag‘dod  shahrida  ilmu  fan  rivoj  topishi  bilan  birga  turli  e’tiqodiy 

qarashlar markazi ham bo‘lgan.  

Hanbaliy  mazhabida Qur’on, sunnat, ijmo  va sahobalarning gaplari asosiy  o‘rin 

egallaydi.  Qatiy  zarurat  sezmagan  holatlardan  tashqari  qiyosdan  foydalanmaydi. 

Barcha hadislarni va rivoyatni (sahobalar so‘zini) qiyosdan ustun qo‘ygan. 

Imom Ahmad xulafoi roshidin, sahobalar, tobeinlar, shuningdek, o‘zidan oldingi 

uch  mazhab  fiqhini  o‘zlashtirgan.  CHunonchi  ilk  marta  fiqhni  imom  Abu 

Hanifaning  shogirdi  imom  Abu  YUsufdan  o‘rgangan.  SHuningdek,  «men  hadis 

yozib  olgan  birinchi kishi  Abu  YUsuf  edi»,  deganidan hadisni  ham  shu kishidan 

olgani  bilinadi.  Keyinchalik  imom  SHofeiydan  ham  fiqhni  o‘rgangan.  O‘zi  esa, 

imom Buxoriyga ustozlik qilgan. 

Hadis  ilmi  bo‘yicha  «al-Musnad»  asari  juda  mashhur  hisoblanadi.  Bu  kitobda 

qirq  ming  atrofida  hadis  jamlangan  bo‘lib,  asar  hanbaliy  mazhabining  asosiy 

qarashlarini ifoda etadi. 

YUqorida  keltirilgan  fiqhiy  mazhablar  diniy  firqalardan  farq  qiladi.  Ular  bir-

birining  fikriga  qarshi  chiqaydi va  o‘zlarini  boshqasi bilan  teng  deb  hisolaydilar. 

Mazhablar shariat masalalarida engilroq yoki qattiqroq hukm chiqarishi bilan farq 

qiladi.  SHuningdek,  mazhablar  o‘zi  tarqalgan  mintaqalarning  sharoitidan  ham 

kelib  chiqqan  holda  fatvolar  berganlar.  Jumladan,  shofeiy  mazhabida  tahoratdan 

so‘ng  yuzni  artmaslik  afzal  hisoblansa,  hanafiy  mazhabida  yuzni  artish  afzaldir. 

Hanafiy  mazhabi  sovuq  o‘lkalarda  ham  tarqalganini  e’tiborga  olinsa,  shofeiy 

mazhabi asosan issiq o‘lkalarda yoyilgan. 

Mazhablar  turlicha  bo‘lsada,  ular  asoschilari-mujtahidlarning  barchasi  bir-biriga 

ustoz-shogird  tizimidadir.  Ular  bir-birlarining  mazhabini  tan  oladilar.  To‘rtta 

mazhab  ham  hijriy  ikkinchi  asrning  o‘zida  shakllanib  ulgurgan.  Ammo  ushbu 

mazhablarning  faqat  bittasini  ushlash  lozim.  Bir  masalada  bu  mazhabni, 

boshqasida ikkinchisiga amal qilish mumkin hisolanmaydi. 




Download 248,16 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish