10-Маъруза. Динамик моделлаштириш. Индувидуал моделлаштириш

 
Динамик моделнинг асосий элементлари 
Даражалар тизим ичида олинган йиғимларни тавсифлайди. Булар 
Стокдаги товарлар, транзитдаги товарлар, Банк кассалари, ишлаб чиқариш 
объектлари ва ходимлар сони. Даражалар кирувчи ва чиқувчи оқимлар 
орасидаги фарқ туфайли йиғинди натижасида мавжуд бўлган маълум бир 
вақтда ўзгарувчиларнинг қийматларини ифодалайди. Даражалари қуйида 
муҳокама қилинади барча олти иплар, содир: ахборот, меҳнат, ва ускуналар. 
Даражалар нафақат физик катталикдаги тармоқларда, балки ахборот 
тармоғида ҳам мавжуд. 
Оқим тезлиги тизимдаги даражалар орасидаги муҳим оний оқимларни 
аниқлайди. Ставка фаолиятни акс еттиради, даража еса тизимдаги фаолият 
натижаси бўлган ҳолатни ўлчайди. Нархлар, шунингдек, даражалар тизимни 
ташкил етадиган барча олтита тармоқда мавжуд-материаллар, буюртмалар, 
нақд пул, меҳнат, асбоб-ускуналар ва маълумотлар. 
Оқим ставкалари қарор функцияларининг турини белгилайдиган 
қонунларга мувофиқ даражалар асосида белгиланади. Ўз навбатида суръат ва 
даражаларни аниқлаш. Оқим тезлигини белгиловчи даражаларга одатда 
оқимнинг келиб чиқиш даражаси киради. 

---

Қарор вазифалари даражалари ҳақида мавжуд ахборот жорий 
ставкалари қадриятлар билан боғлиқ ечимлар танлаш олиб келади қандай 
белгилайди қизиқишларига шакллантириш ҳисобланади. Барча қарорлар 
келгуси ҳаракатлар билан боғлиқ ва оқим ставкалари шаклида ифодаланади 
(буюртмалар бериш, ускуналар сотиб олиш, меҳнат ёллаш). 
Ечим функсияси бир ёки икки даражали ҳолатга оддий оқим шаклини 
олиши мумкин. Мисол учун, transport тизимининг ишлаши кўпинча 
транзитдаги товарлар сони билан етарли даражада ифодаланиши мумкин, бу 
еса доимий равишда — transport пайтида ўртача кечикиш. 
Бошқа томондан, ечим функцияси қўшимча шартлар бир қатор 
ўзгаришларни ҳисобга олган ҳолда амалга ҳисоб-китоблар узоқ ва батафсил 
занжир бўлиши мумкин. Масалан, ишчи кучини ёллаш тўғрисидаги қарор 
қуйидаги даражаларни ҳисобга олиш билан боғлиқ бўлиши мумкин: 
 
иш кучи; 
 
буюртма қабул қилишнинг ўртача даражаси; 
 
янги ёлланган ходимлар сони; 
 
инвентаризация даражалари ва бошқалар. 
1-расмда ставкалар белгиланадиган қарор функсиялари фақат 
даражалар ҳақидаги ахборот билан боғлиқ еканлиги кўрсатилган. Жуда қисқа 
вақт оралиғини танлаб, биз маълум бир қарор тизимнинг бошқа қисмида 
маълум бир вақтда (ёки ставкалар тўплами) қабул қилинадиган бошқа 
қарорларга боғлиқ емаслигини аниқлашимиз мумкин. Қарор мустақиллиги 
тамойили амалда қўлланилади: моделни қуриш учун тамал тоши бўлиб 
хизмат қилади. Бу принсип моделда ҳисоб-китоблар амалга ошириладиган 
интервалларни ҳаддан ташқари қисқартириш кераклигини билдирмайди. 
Вақт талаб қиладиган ҳисоб-китобларни талаб қилмайдиган 
моделларни яратиш имконини беради. 
Саноат корхонаси фаолиятини акс еттириш учун бир нечта ўзаро 
боғланган тармоқлар талаб қилинади: 

---

1) материаллар тармоғи-хом ашё, тараққиёт ёки тайёр маҳсулотлар иш 
ёки йўқлигини, Реал унсурлар оқимлари ва қимматли қоғозлар даражаси; 
2) буюртма тармоқ — товарлар учун буюртмалар, меҳнат ресурслари 
учун талаблар, янги майдонларни қуриш учун, бу бошқа тармоқлардан 
бирининг оқимларида акс еттирилмаган қарорлар натижасидир; 
3) пул тармоғи нақд пул, яъни пул даражалари ўртасидаги 
тўловларнинг ҳақиқий ҳаракати; 
4) ишчи кучи тармоғи-одам сони емас, балки жисмоний шахс сифатида 
маълум миқдордаги меҳнат соатлари; 
5) ускуналар тармоғи-маҳсулот ишлаб чиқариш учун зарур бўлган 
ишлаб чиқариш майдони, асбоб ва ускуналар ва ўсимликлар ва машиналар 
қандай ишлашини, мавжуд ускуналар нима, бу ускуналар қайси қисми 
ҳозирда ишга, шунингдек, ишлаб чиқариш воситалари қобилияциз хавфи 
нима кўрсатган; 
6) ахборот тармоғини улаш-ўзгарувчан ставкалар ва даражалар кетма-
кетлиги. 
Ахборот тармоғи боғловчи material бўлиб хизмат қилиши туфайли 
алоҳида ўрин егаллайди. Умуман олганда, ахборот тармоғи бошқа бешта 
тармоқдаги даражалар ва ставкалардан бошланади ва шу тармоқлардаги 
ставкаларни белгиловчи қарор функсияларида тугайди. Моделнинг асосий 
қисми ахборот тармоғи ичида жойлашган бўлади, чунки ахборот қарор қабул 
қилиш учун асос ҳисобланади. 
Динамик корхона моделининг умумий тузилишини тасвирлашучун