10 жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған оқулық 1-бөлім

Тотығу-тотықсыздану реакциялары деп, қосылыстарды құрайтын элемент атомдарының тотығу дәрежелерінің өзгеруімен жүретін реакцияларды айтады.

Тотығу-тотықсыздану реакциялары ең кең тараған химиялық реакциялардың қатарына жатады және олар табиғатта, техникада маңызды рөл атқарады. Тыныс алу,

фотосинтез­, зат алмасу басқа да биоло­ гиялық процестер тотығу-тотықсыздану­ реакциялары болып табылады. Кеннен метал өндіру; қышқылдарды, сілтілерді,

аммиакты, галогендерді­ алу; химиялық ток көзін құрастыру, әртүрлі заттардың жану реакциялары арқылы жылу мен энергия өндіру тотығу-тотықсыздану

_{58-сурет. Сіріңкенің жануы —} реакцияларымен байланысты (58— тотығу-тотықсыздану реакциясы ^{59-суреттер).}

186

59-сурет. Тотығу-тотықсыздану реакцияларының мысалдары
Тотығу-тотықсыздану реакциялары кейде біздің өмірімізде қолай­ сыздықтар туғызады. Мысалы, тамақ өнімдерінің, көкөністердің бұзылуы­, металдардың жемірілуі — осылардың барлығы тотығу-тотықсыздану процестерінің жүруімен байланысты.

Тотығу-тотықсыздану реакциялары деп қосы­ лыстардың құрамына кіретін элементтердің тотығу-дәрежесінің өзгеруімен жүретін реакцияларды айтады. Егер зат реакция барысында электронын жоғалтса, ол тотығады, ал электрондарды қосып алса, тотықсыз­ данады. Тотықсыздандырғыш берген электрон саны

тотықтырғышқа­ қосылған электрон санына тең. Тыныс алу, фотосин-тез, зат алмасу және басқа да биологиялық процестер тотығу-тотықсыздану реакциялары болып табылады.

187

1. 
   Тотығу-тотықсыздану реакциялары деген не?
   
2. 
   Тотығу және тотықсыздану процестерінде тотығу дәрежесі қалай өзгереді? Мысалдар келтіріңдер.
   

3. 
   Тотығу-тотықсыздану реакциялары табиғат пен техникада қандай рөл атқарады? Мысал келтіріңдер.
   

4. 
   Оттекте көмірдің жану реакциясын жазып, тотығу-тотықсыздану процестерін
   

көрсетіңдер­.

5. 
   Бұл диаграмма тотығу-тотықсыздану реакциясы кезіндегі электрондардың тасы­ малдануын көрсетеді.
   

, а) А және В элементтерін анықтаңдар?
ә) Реакция өнімдері қандай?
б) Тотығу-тотықсыздану реакциясының теңдеуін құрастырыңдар.
в) Қандай элемент тотығады?
д) Қандай элемент тотықсызданады?