10. Avtomatlashgan o’t o’chirish vositalari

O`quv mashg`ulоtining tехnоlоgik хaritasi

Ishlash bоsqichlari, vaqti	Faоliyat mazmuni
	O`qituvchining	Talabaning
1 bоsqich 1.1 O`quv хujjatlarini to`ldirish va talabalar davоmatini tеkshirish (5 min). 1.2 O`quv mashgulоtiga kirish (5min)	1.2 Hayotiy faоliyat хavfsizligi fanining ahamiyati va uning tarkibi. Tushunchasi yoritilishi yuzasidan ma’lumоtlar bеriladi ma’ruza rеjasi yozdiriladi so`ng ma’ruza bоshlanadi.	Hayotiy faоliyat хavfsizligi to’g’risida fikrlarini aytadilar. Aniqlaso`tiradilar, savоllar bеradilar.
2 bоsqich Asоsiy 60 min	2.1. O’rta оsiyolik allоmalarning tabiat va ekоlоgiya xaqidagi fikrlari. Vеnn diagrammasi to`ldiriladi. 2.2. Hayotiy faоliyat хavfsizligi tugrisida хоrij оlimlarining ta’limоtlari. (ko`nikma va malaka) aniqlaso`tiriladi.	Kоnspеkt yozishadi, tinglashadi, tabiyat va inson munosabati bo’yicha savollar bеradi Vеnn diagrammasi to`ldiriladi. Faоliyat tuzilishi bo`yicha slayddagi sхеmani chizib оlishadi. Insоn eхtiyojlar piramidasini хam chizib оlishadi. Mavzu bo`yicha savоllar bеradilar.
3 bоsqich. Yakuniy natijalar 10 min.	3.1 Mavzu bo`yicha хulоsa qilish, va o`quv mashg`ulоtning maqsadiga erishish darajasi taхlil qilinadi 3.2 Mavu yuzasidan o`quv vazifasi bеriladi. Amaliy mashgulоtga tayyorlanish	O`rganilgan mavzu bo`yicha оlgan ma’lumоtlarni umumlaso`tiriladilar va savоllar paydо bo`lgan bo`lsa savоl bеradilar.

1.Uzbekiston Respublikasi «Fuqaro ximoyasi xaqidagi qonuni» dan maolumotlar.

O’zbekiston Respublikasining «Mudofaa to’g’risidagi qonuni» favqulotda vaziatlarda mustahkam axoli himoyasini tashkil qilishni talab qiladi.

Ilmiy-texnika progressi templarining jadallashuvi, murakkab texnik sistemalarni qo’llash yo’li bilan ilmiy-texnika va ishlab chiqarish faoliyatining masshtablarining kengayishi, ulardan foydalanish tavakkali ko’payishi insonlar sog’lig’i va xayoti, atrof muxit, ishlab chiqarishning normal funktsiyalanishi uchun to’g’ridan to’g’ri xavfdir. CHunki bular turli favqulotda vaziyatlar (urushlar, avariyalar, xalokatlar, baxtsiz xodisalar, tabiiy ofatlar) keltirib chiqaradi.

SHuning uchun urush va tinchlik paytlari favqulotda vaziyatlarining oldini olish, ulardan saqlanish hamda ularning oqibatlarini tugatishda fuqaro himoyasining roli va axamiyati beqiyos kattadir. SHuni xisobga olgan xolda mamlakatimizda mustaxkam fukaro himoyasi sistemasini yaratish va yo’lga qo’yishga davlatimiz alohida eotibor qaratmoqda.

Favqulotda vaziyatlarda fuqaro himoyasining (FVFX) asosiy vazifalari quyidagilar:

1. Favkulotda vaziatlar tasiridan axolini ximoya kilish. Axolini ximoya kilish turli baxtsiz xodisalar, tabiiy ofatlar ta’sirini maksimal darajada kamaytirish, odamlarning xaet kechirishi, faoliyati, obhektlar ishi va fukaro ximryasi (FX) kuchlarining uz vazifalarini bajarishi uchun kulay sharoit yaratib berishga karatilgan chora – tadbirlar majmuasini amalga oshirishdan iborat.

2. Favkulotda vaziyatlar (FV) sharoitida obhektlar, xujaliklar xamda boshkaruv organlari ishi barkarorligini mustaxkamligini oshirish. Bu vazifani xam oldindan ishlab chikilgan turli tashkiliy, injener-texnik va boshka tadbirlarni amalga oshirish bilan bajariladi.

3.Kutkarish va kechiktirilmas avariya-tiklash ishlarini amalga oshirish. Bu vazifalar xam birkancha murakkab tadbirlar yerdamida ado etiladi.

Yukorida aytilgan FX vazifalarini bajarish uning tashkiliy tamoil (printsip) asosida olib boriladi.

FVFX xududiy – ishlab chikarish tamoillari buyicha tashkil kilinadi. Xududiy tamoil FX mamlakat, viloyatlar, rayonlar, shaxarlar va fukarolar kengashi (FK) xududlarida tashkillashdir. Ishlabchikarish tamoili esa FX mixistrliklar, boshkarmalar, idora va oboektlarda tashkillashdan iborat.

Ishlab chikarish, tashkilot, idora xamda ukuv yurtlarida ularning raxbarlari FX xam boshligi bulib xisoblanadilar. Rasm 1 da xalk xujaligi oboektlarida FX ning tashkiliy sxemasi xursatilgan.

Oboektlarda FX FV dan ximoya kilishni oldindan tayyorlash, yukotishni kamaytirish, korxonalar ishi barkarorligini oshirish va kutkarish xamda kechiktirilmas avariya-tiklash ishlarini uz vaktida olib borish maksadida tashkil kilinadi.

FX ni tashkillash va uning xolati uchun barcha mahsuliyat obhekt FX boshligi zimmasiga yuklatiladi. U ministrlik (boshkarma) va joylardagi FX boshliklariga itoat kiladi. Turli masalalar buyicha u uziga urinbosarlar (muovinlar) tayinlaydi. Rasm 2-da oboekt FX tashkiliy strukturoviy sxemasi keltirilgan.

FX shtabi boshligi FX boshligining birinchi muovini xisoblanadi, unga boshlik nomidan buyruklar berish, farmonlar chikarish xukuki beriladi.

FX vazifalarini bajarishda asosiy kuch va vositala bulib, xarbiylashmagan tuzilmalar va xarbiy kismlar xisoblanadi.

Tuzilmalar tinchlik davrida tashkil kilinadi. Ular shaxsiy tarkib transport, texnika, jixozlar, materiallar va buyumlar tabel buyicha taominlanadilar. Tuzilmalarga ishga yarokli barcha axoli jalb kilinadi. Nogironlar,xomilador aellar, sakkiz yeshgacha bulgan yesh bolalari bor aellar bundan istisnodir.

Ikki xil tuzilmalar mavjud – umumiy axamiyatga ega bulgan va FX xizmatlari tuzimlari. Umumiy tuzilmalar – kutkarish va kechiktirilmas avariya – tiklash ishlarini (KKATI) mustakil bajarish, xizmat tuzilmalari esa maxsus vazifalarni bajarish va umumiy tuzilmalarni mustaxkamlash uchun muljallanadi.

Uzlarining itoatkorligi buyicha oboekt tuzilmalari va xududiy tuzilmalarga bulinadi; birinchilari koida buyicha uz oboektlarida KKATI olib borsa, xududiy tuzilmalar mustakil ravishda yeki oboekt tuzilmalari bilan birgalikda eng zarur oboektlarda ish olib borish uchun jalb kilinadi. Bu tuzilmalarning bir kismi KKATI olib borish, yenginlarga karshi kurashish, tabiiy ofatlar okibatlarini bartaraf etish, tinchlik paytlarida yirik avariya va xalokatlar okibatlarini tugatish uchun zarur tayergarlik xolatida ushlab turiladi.

Obhekt tuzilmalarining soni va tarkib mikdori obhekt FX shtabi tomonidan belgilanadi, rayon (shaxar) FX shtabi bilan kelishiladi va obhekt FX boshligi tomonidan tasdiklanadi.

Tuzilmalarni butlash ishlab chikarish printsipi buyicha bajariladi. Koida buyicha ishchi va xizmatchilarning soniga karab obhektlarda terma va kutkarish otryadlari yeki komandalari tuzilib, ular tegishlicha gruppalar va zvenolar xamda sanitar drujinalaridan iborat buladi (rasm 3-4).

Ukuv yurtlarida FX xalk xujaligi obhektlaridagi singari ministrlik (boshkarma) kursatmasi buyicha tashkil kilinadi. FX boshligi rektor (direktor). Odamlarni ximoya kilish buyicha bularda tuzilmalar: kutkarish komandalari ( gruppalar), razvedka zvenolari, jamoat tartibini saklash komandalari (gruppalar, zvenolar) tashkil kilinadi.

Ministrlar maxkamasida, viloyat, rayon, shaxar xokimiyatlarida xamda barcha obhektlarda FV buyicha doimiy komissiyalar tuziladi. Ular FX organlarining ishlarini vakti-vakti bilan nazorat kilib turadilar va kerakli tavsiyalar va yerdamlar beradilar.

Radiatsion va kimeviy xavfli obhektlarda maxsus va maxsuslashtirilgan tuzilmalar tuziladi.

FX shtabi FXni uzluksiz boshkarishni tashkillaydi va tahminlaydi. Obhekt FX ish planini ishlab chikadi. Uni davriy korrektsiyalab turadi va bajarishini tahminlaydi. Obhektlarda FX

vazifalarini tula tashkiliy bajarilishiga oldindan ishlab chikilgan plan – tadbir asosida erishiladi.

FX plani FX vazifalarini bajarish maksadida ilgaridan ishlabchikilgan tadbirlar majmuasidan iborat buladi.

№ 1- LABОRATОRIYA ISHI.