10 – modul: moliya bozori tahlili reja

Kompaniya fundamental tahlili tahlilning yakuniy bosqichi bo‘lib, uning natijasida tahlilchi izlanayotgan kattalik – aksiyaning asl qiymatini oladi. Uni bozor qiymati bilan taqqoslab, aktivning munosib baho berilmagani yoki ortiqcha baho berib yuborliganini aniqlaydi hamda investitsiyalar ob’ekti bo‘ladigan aktivlar ro‘yxatini begilaydi. Biroq ayrim treyderlar, masalan, F.Fisher kompaniyani tanlashda uning salohiyatiga e’tibor berishni taklif etadi. «Fisher & Company» kompaniyasi xo‘jayinlaridan biri Filipp Fisher fundamental tahlilchi va uzoq muddatli investorlarga misollardan biri hisoblanadi. 1955 yil Fisher Motorola aksiyalarini xarid qildi va ularni 2004 yilgacha, ya’ni to o‘z vafotiga qadar saqladi. U.Baffet u haqida quyidagi so‘zlarni aytgan: «Men «eshitish» yondashuvi: u yoki bu tarmoq yoki kompaniya qanday ishlayotganini aniqlash uchun raqobatchilar, ta’minotchilar, mijozlarning oldiga borish va ular bilan suhbatlashish bahosini undan bilib olganman». Bank hisobotlarini tahlil qilish o‘rniga San-Fransiskoda istiqomat qilgan Fisher odamlar va tashkilotlarni o‘rganishni afzal deb biladi, uning qimmatli qog‘ozlarni tahlil qilishga qo‘shgan innovatsion hissasi mana shunda²». Fisher investitsiya kiritish uchun kompaniya tanlashda quyidagi savollarga javob berishni taklif qiladi:
1. Kompaniya mavjud sotuv hajmini hech bo‘lmasa bir necha yil davomida qo‘llab-quvvatlash uchun yetarli bo‘lgan bozor salohiyatiga ega mahsulot yoki xizmatlari bormi?
2. Kompaniya rahbariyati bugungi kunda jalb etuvchan sanalgan mahsulot assortimentining o‘sishi tugab bitgach, sotuv bozori salohiyatini oshirishni ta’minlaydigan jarayonlarni rivojlantirish va mahsulotlar ishlab chiqishni davom ettirish niyatidami?
3. Kompaniya tadqiqotlar sohasida qanchalik natijalarga erishgan?
4. Kompaniya o‘rtacha darajadan yuqori bo‘lgan darajadagi sotuv tashkilotiga egami?
5. Kompaniya yetarli miqdordagi foyda me’yoriga egami?
6. Kompaniya foyda me’yorini ushlab turish va oshirish uchun harakatlar amalga oshiryaptimi?
7. Kompaniyada personal bilan o‘zaro munosabatlar eng yaxshi modeli tashkil qilinganmi?
8. Kompaniyada rahbar xodimlar bilan eng yaxshi munosabatlar shakllantirilganmi?
9. Kompaniyada rahbarlar zaxirasi mavjudmi?
10. Kompaniyada buxgalteriya nazorati qanchalik samarali?
11. Raqobatchilar bilan taqqoslaganda kompaniya qanchalik samarali bo‘lib chiqishi mumkinligini tushunish borasida investorga kalit beradigan biznesning boshqa tomonlari yoki tarmoq xususiyatlari bormi?
12. Kompaniya strategiyasi uzoq muddatli foyda olishga yo‘naltirilganmi?
13. Kompaniyaning yaqin kelajakdagi o‘sishi muomaladagi aksiyalar sonining o‘sishi hozirgi aksiyadorlar bu o‘sishdan olishi mumkin bo‘lgan daromadning sezilarli qismini yeb qo‘yishi mumkin bo‘lgan darajada qimmatli qog‘ozlar chiqarish orqali jiddiy moliyalashtirishni talab qiladimi?
14. Boshqaruvchilar jamoasi kompaniyada ishlar yaxshi ketayotganda kompaniyadagi vaziyat haqida investorlar bilan jon deb suhbat qiladigan, lekin muammo yuzaga kelishi bilan og‘ziga tolqon solib olganday bo‘lib oladigan vaziyat ro‘y bermaydimi?
15. Kompaniyani ularning halolligi shubha uyg‘otmaydigan boshqaruvchilar boshqaradimi?