1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

 
 
 
11 
таъминлайди. Бозор тизимининг афзаллигини Таиланд, Жанубий Корея, 
Тайван, Сингапур каби Осиё мамлакатлари ҳам намойиш этди. Ҳозирги 
пайтда Хитой, Шарқий Германия (Собиқ ГФР), Вьетнам ҳам унинг 
устунлигини кўрсатмоқда.
Бозор иқтисодиётига ўтиш тарихий объектив зарурат бўлиб, келажакда 
равнақ топишининг, оқилона хўжалик юритишга эришишнинг ягона йўли 
сифатида Ўзбекистон ҳам бозор иқтисодиётига ўтиш йўлини танлади.
ХХ асрга келиб бозор иқтисодиётига ўтиш глобал, яъни умумжаҳон
воқелигига айланди. Бозор иқтисодиётига ўтиш мураккаб жараён, шунинг 
учун у узоқ вақт давом этади. Ундан ташқари, ҳар бир мамлакатнинг ўзига 
хос хусусиятлари мавжуд бўлиб, бозор иқтисодиётига ўтишнинг турли 
моделлари, йўналишлари асосида амалга ошади. Ҳар бир мамлакатнинг 
бозор иқтисодиётига ўтишининг ўзига хос йўли қуйидаги омилларга боғлиқ: 

Географик ўрни; 

Табиий ресурсларнинг мавжудлиги ва уларнинг захираси; 

Тарихий тараққиёт даражаси; 

Аҳолининг анъаналари ва урф-одатлари; 

Ишлаб чиқариш кучларининг ривожланиш даражаси; 

Жамиятнинг ижтимоий йўналиши. 
Шу билан бирга бозор иқтисодиёти моделларининг умумий томонлари 
бўлиб,
булар: 

Бозор иқтисодиётининг турли-туман мулкчиликка асосланганлиги; 

Товар ва хизматларга эркин нархлар устунлиги; 

Рақобат курашига асосланиши; 

Иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солишнинг маълум тизими 
мавжудлиги ва бошқалардан иборат. 
Бозор иқтисодиёти барча мамалакатларда ўз хусусиятлари ва умумий
томонларининг ўзига хос қоришмасидан иборат бўлиб, иқтисодий фанда ҳар 
ҳил модел (андоза) тарзида ифодаланади. 

---

 
 
 
12 
Бозор иқтисодиётига ўтиш моделларини тарихий нуқтаи назардан 3 
гуруҳга бўлиш мумкин. Ана шундай гуруҳларга бўлишнинг асосий мезони 
қилиб: 

Давлат дастурларининг мақсади, йўналиши; 

Иқтисодиётни тартибга солиш усуллари; 

Иқтисодиётда давлат секторининг улуши; 

Иш ҳақидаги фарқ кабилар олинади. 
Бозор иқтисодиётига ўтишнинг қуйидаги асосий моделларини ажратиб 
кўрсатишади: 
I. Ғарбий Европа мамлакатлари ва бошқа ривожланган мамлакатлар 
йўли. Бунда бозор иқтисодиётига эволюцион ўзгаришлар орқали ўтиб 
борилади. ХХ асрнинг 30-йилларига келиб, айниқса 50-йиллардан бу жараён 
янада тезлашди. Бу моделни иқтисодчилар классик модел деб атайдилар. У 
бозор иқтисодиётига ўтаётган мамлакатлар учун намуна бўлиб хизмат 
қилиши мумкин. Чунки, классик моделда бозор иқтисодиётининг қонун-
қоидалари, ҳаётийлиги синаб кўрилган. Классик моделнинг ўзи ҳам 3 га