1 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

 
 
 
17 
ривожланган мамлакатлар сафига қўшилиб, жаҳон цивилизациясида ўзига 
хос муносиб ўринни эгаллаш имконини беради. 
«Хитой модели» – иқтисодиётни қайта қуриш қишлоқ хўжалигини 
ислоҳ қилишдан бошланди. Қишлоқ хўжалигида халқ коммуналлари асосий 
хўжалик юритувчи субъект бўлиб, давлат пудрат тизими барпо қилинди. Бу 
иш 1984 йил охирига келиб якунланди. Оилавий пудрат деҳқон хўжалигини 
бир оила аъзолари ташкил этиб, фойдаланиш учун ер 15-20, баъзи жойларда 
30 йилга берилган. Ерга оила ёки бир неча оила қўлидаги ўзи эгалик 
қилаётган техника, асбоб-ускуна ва бошқалар ёрдамида ишлов берилади. 
Деҳқонлар ишлаб чиқарган маҳсулотларининг бир қисмини давлатга 
шартнома асосида топширадилар, бир қисмини солиқ ўрнида, яна бир 
қисмини маҳаллий фондга, қолгани ўз ихтиёрига кўра юқори нархда давлатга 
ёки бозорда сотишлари мумкин эди. 
Шундай қилиб, ҳар бир мамлакатнинг бошқа мамлакатлар билан 
ўхшашлик томонларига қараб, уларни бозор иқтисодиётига ўтишнинг у ёки 
бу гуруҳига киритиш мумкин. Шу билан бирга хар бир мамлакат ўзига хос 
хусусиятлар билан бошқалардан фарқ қилар экан, ҳақли равишда бозор 
иқтисодиётига ўтишда ўз йўлига эга, у ўз моделини яратади деб айта оламиз. 

---

 
 
 
18 
3. Бозор иқтисодиётининг афзалликлари ва зиддиятлари 
Нима ишлаб чиқариш зарур? Фойда келтирадиган товарлар ишлаб 
чиқарилади, зарар келтирадиганлари ишлаб чиқарилмайди. 
Қандай ишлаб чиқариш зарур? Янги техника ва технолигияга асосланган 
корхоналарда ишлаб чиқариш зарур.
Қанча ишлаб чиқариш зарур? Иқтисодий ресурслар тақозо қиладиган 
миқдорда ишлаб чиқарилади. 
Ким учун ишлаб чиқариш зарур? Аҳолининг алоҳида табақалари (юқри, 
ўрта ва кам таъминланганлар) талабини ҳисобга олиб ишлаб чиқариш ташкил 
қилинади. 
Иқтисодий тизим рўй берадиган ўзгаришларга мослаша оладими? Бунда 
мавжуд иқтисодий тизим бозор иқтисодиёти муҳитига мослаша олишлик 
даражаси ҳисобга олинади. 
Фойда олиш ёки зарар кўриш мумкинлигини корхона умумий даромад-
ларини барча харажатлари билан таққослаш орқали аниқланади. 
корхона умумий пул 
даромади (товар бирлиги 
баҳоси Х сотиладиган 
товар миқдори) 
___ 
Ишлаб чиқаришга 
қилинган барча 
харажат (ресурс 
бирлиги баҳоси Х 
фойдаланадиган) 
_______ 
Фойда ёки 
зарар 
миқдори
4
Бозор иқтисодиётининг афзалликлари юқоридаги таҳлиллардан келиб 
чиққан ҳолда уларнинг учтаси эътиборга лойиқдир. Булар: 
1. Ресурсларни 
тақсимлашнинг 
самарадорлиги. 
Бозор 
тизими 
ресурсларни самарали тақсимлашга ёрдам беради. Унинг мазмуни шуки, 
рақобатли бозор тизими ресурсларни жамиятга энг зарур бўлган товарлар ва 
хизматлар ишлаб чиқаришга йўналтиради. У ишлаб чиқариш учун 
ресурсларни уйғунлаш-тиришнинг анча самарали усулларини ва ишлаб 
чиқаришга янги, анча самарали технологияни қўллашни тақозо этади. 
Қисқаси, бозор тизими шахсий манфаатни шундай тартибда бошқарадики, у 
4
Гордиенко Д.В. Основы экономической безопастности государства. Курс лекций: учеб. – метод. пособие. – 
М: Финансы и статистика. ИНФРА – М., 2009. с 57. 

---