1. Yosh fiziologiyasi fani va uning vazifalari. Yosh fiziologiyasining boshqa fanlar uchun ahamiyati. Gigiena fani va uning vazifalari

4-mashg‘ulot. ASOSIY ALMASHINUVNI ANIQLASH
Darsning maqsadi. Odamda asosiy almashinuv qancha bo‘lishini hisoblash. Odam hayot faoliyati davomida sarflanadigan energiyaga qarab ovqatlanishini o‘rganish.
1-ish. O‘g‘il va qizlarda asosiy almasninuvni jadval
yordamida aniqlash
Kerakli jihozlar va reaktivlar.bo‘y o‘lchaydigan asbob, tarozi, asosiy almashinuvni hisoblash uchun jadval.
Odam nisbatan tinch, hyech qanday jismoniy ish bajarmagan holatida ertalab nahorda, xona haroratida (20—22⁰C da) sarf bo‘ladigan energiya miqdori asosiy almashinuv deb ataladi.
Asosiy almashinuv sog‘lom odamda turg‘un bo‘lib, u odamning jinsiga, yoshiga, bo‘yi va tana yuzasiga, iqlim sharoitiga, organizmning fiziologik holatiga bog‘liq bo‘lgan muhim fiziologik konstantdir.
Asosiy almashinuvni aniqlash uchun odamning bo‘yi, yoshi va vaznini hisobga olgan holda tuzilgan jadvallar, nomogrammalardan foydalaniladi. Asosiy almashinuv erkaklarda ayollarga nisbatan 10% dan ortiq bo‘ladi, shuning uchun ham erkaklar va ayollar uchun alohida-alohida jadval tuzilgan .
Ishning bajarishi. Tekshirishda sinaluvchi talabaning bo‘yi o‘lchanadi va og‘irligi tortiladi. So‘ngra ikkita qiymat topiladi: birinchisi odamning bo‘yi va yoshi bo‘yicha, ikkinchisi og‘irligi bo‘yicha.
Asosiy almashinuvni aniqlash uchun ikkala qiymat qo‘shiladi. Masalan, sinaluvchi ayol 21 yoshda, bo‘yi 168 sm, vazni 65 kg. 6-jadvaldan gorizontal chiziq bo‘yicha 21 yosh, vertikal chiziq bo‘yicha bo‘yi 168 sm, kesishgan joyda 213 kkal, 7-jadvaldan, 65 kg og‘irlikka to‘g‘ri keladigan 1277 kkal topiladi. Topilgan har ikkala qiymat qo‘shilsa, ya’ni 213+1277=1490 kkal chiqadi.
Har bir talaba o‘zining jinsi, yoshi va vazniga mos keladigan asosiy almashinuvni hisoblaydi.
5-jadval
Erkaklarning bo‘yi va yoshiga ko‘ra sutkalik asosiy almashinuvni aniqlashda foydalaniladigan ko‘rsatkichlar

Bo‘yi (sm)	Yoshi (yil)
	17	19	21	23	25	27	29	31	33	35
140	553	523	-	-	-	-	-	-	-	-
144	593	568	-	-	-	-	-	-	-	-
148	633	608	-	-	-	-	-	-	-	-
152	573	648	619	605	592	578	565	551	538	524
156	716	678	639	645	612	588	585	571	558	544
160	743	708	659	645	632	618	605	691	578	564
164	773	738	679	665	652	638	625	611	698	684
168	803	768	699	685	672	658	645	631	618	604
172	823	788	719	705	692	673	665	651	638	624
176	843	808	739	725	712	698	685	671	658	644
180	863	828	759	745	732	718	705	691	678	664
184	883	848	779	765	752	738	725	711	798	684
188	903	868	799	785	772	758	745	731	718	704
192	923	888	819	805	792	778	765	751	738	724
196	-	908	839	825	812	798	785	871	758	744
200	-	-	859	845	832	818	805	791	778	764

6-jadval
Ayollarning bo‘yi va yoshiga ko‘ra sutkalik asosiy almashinuvni aniqlashda foydalaniladigan ma’lumot

Bo‘yi (sm)	Yoshi (yil)
	17	19	21	23	25	27	29	31	33	35
140	155	146	-	-	-	-	-	-	-	-
144	171	162	-	-	-	-	-	-	-	-
148	187	187	-	-	-	-	-	-	-	-
152	201	192	183	171	164	155	146	136	127	117
156	215	206	190	181	172	162	153	144	134	12
160	229	220	198	188	179	170	160	161	142	132
164	243	234	205	196	186	177	168	158	149	140
168	255	246	213	203	194	197	175	166	156	147
172	267	258	220	211	201	192	183	173	164	154
176	274	270	227	218	712	698	685	671	658	644
180	863	828	759	745	732	718	705	691	678	664
184	883	848	779	765	752	738	725	711	798	684
188	903	868	799	785	772	758	745	731	718	704
192	923	888	819	805	792	778	765	751	738	724
196	-	908	839	825	812	798	785	871	758	744
200	-	-	859	845	832	818	805	791	778	764

7-jadval
Odamlarning vazniga bog‘liq holda asosiy almashinuvni
aniqlash jadvali

kg	kalloriya		kg	kalloriya		kg	kalloriya
	ayollar	erkaklar		ayollar	erkaklar		ayollar	erkaklar
3	683	107	39	1028	602	75	1372	1098
4	693	121	40	1038	616	76	1382	1112
5	702	135	41	1047	630	77	1391	1125
6	712	148	42	1057	644	78	1401	1139
7	721	162	43	1066	658	79	1411	1153
8	731	176	44	1076	672	80	1420	1167
9	741	190	45	1085	685	81	1430	1180
10	751	203	46	1095	699	82	1439	1194
11	760	217	47	1105	713	83	1449	1208
12	770	235	45	1114	727	84	1458	1222
13	779	245	49	1124	740	85	1468	1235
14	789	258	50	1133	754	86	1478	1249
15	798	272	51	1143	768	87	1487	1263
16	808	286	52	1152	782	88	1497	1277
17	818	300	53	1162	795	89	1506	1290
18	827	313	54	1172	809	90	1516	1304
19	837	327	55	1181	823	91	1525	1318
20	846	341	56	1191	837	92	1535	1332
21	856	355	57	1200	850	93	1544	1345
22	865	368	58	1210	864	94	1554	1359
23	875	382	59	1219	878	95	1564	1373
24	885	396	60	1229	892	96	1573	1387
25	894	410	61	1238	905	97	1583	1406
26	904	423	62	1278	919	98	1592	1414
27	913	437	63	1258	933	99	1602	1428
28	923	451	64	1267	947	100	1611	1442
29	932	465	65	1277	960	101	1621	1455
30	942	478	66	1286	974	102	1632	1469
31	952	492	67	1296	988	103	1640	1483
32	961	506	68	1305	1002	104	1650	1497
33	971	520	69	1315	1015	105	1659	1510
34	980	533	70	1325	1029	106	1669	1524
35	990	547	71	1334	1043	107	1678	1538
36	999	561	72	1344	1057	108	1688	1542
37	1009	575	73	1353	1070	109	1698	1555
38	1019	588	74	1363	1084	110	1707	1569

Har xil ishlarga sarflanadigan energiya sarfi jadvaldan topiladi. Jadvalda keltirilgan ko‘rsatkichlardan foydalanib, quyidagi sxema bo‘­yicha kun tartibi tuzib chiqiladi:

8-jadval

Ish turi	Muddati (soat)	1 soatda 1kgvazngasarflanadiganenergiyamiqdori (kkal)	Butunishdavomida 1 kgvazngasasarflanadiganenergiyamiqdori (kkal)
1	2	3	4