1. Yordamchi so‘zlarning shakliy xususiyatiga ko‘ra guruhlanishi

8. Qo‘shma gapni belgilovchi mezonlarni tavsiflang.
Qo‘shma gap sintaktik birlikning eng yuqori shaklidir. Qo‘shma gaplar
uchun sodda gaplar qurilish materiali sanaladi. Qo‘shma gaplar mustaqil sodda
gaplardan emas, balki mazmun va grammatik jihatdan bir-biriga bog‘liq
birliklardan tashkil topadi.
Mazmuni, grammatik tuzilishi hamda intonatsiyaga ko‘ra bir butunlikni
tashkil etgan, turli xil grammatik, leksik-grammmatik va leksik vositalar
yordamida birikkan tuzilmalar qo‘shma gap deyiladi.
Demak, qo‘shma gapni tashkil etuvchi sodda gaplar mazmun va
intonatsiyasi jihatidan yaxlitlikni, bir butunlikni tashkil etadi.
Qo‘shma gap muammosi o‘zbek tilida XX asrning 30-yillaridan keyin
ma'lum darajada o‘rganila boshlandi.
Qo‘shma gaplar dastlab ikki asosiy turga bo‘linib kelingan.
V.A.Bogorodskiy ham qo‘shma gap gaplarni ergashgan va bog‘langan deb ikkiga
ajratish birmuncha sun'iy ekanligi, u tildagi jonli turli-tumanlik, xilma-xillikni
o‘zida aks ettira olmasligini aytgan.
I.A.Batmanov o‘zbek tilidagi qo‘shma gaplarni uchga bo‘lib tekshiradi:
shart ergash gap, o‘zgalar gapi, bog‘langan qo‘shma gaplar.
A.K.Borovkov qo‘shma gapning ikki asosiy turi mavjud ekanligini
ko‘rsatadi. Xuddi shu xildagi fikr A.N.Kononov ishida ham ta'kidlangan.
M.Asqarova qo‘shma gaplarni ikki guruhga bo‘lib o‘rganadi. G.A.Abdurahmonov esa qo‘shma gaplarni uch turga ( bog‘lovchisiz qo‘shma gap, bog‘langan qo‘shma gap, ergashgan qo‘shma gaplarga) bo‘lib tekshirali. N.A.Baskakov qo‘shma gaplarni uch guruhga bo‘lib tekshiradi: bog‘langan qo‘shma gaplar, (bog‘lovchili, bog‘lovchisiz) ergashgan qo‘shma gaplar (bog‘lovchili, bog‘lovchisiz) va ko‘chirma gaplar ergashgan qo‘shma gap. Keyingi yillarda qo‘shma gaplar tarkibidagi sodda gaplarning qurilish qolipiga ko‘ra tasniflash tavsiya etiladi. Qo‘shma gaplarni tasniflaganda ularning tarkibidagi sintaktik aloqa va munosabatlarni ham hisorbga olish lozim bo‘lad engErgashtiruvchi1.Biriktiruv:va, hamda, ham1. Sabab:chunki, negaki2. Zidlov:ammo, lekin, biroq , balki2. Maqsad :toki3. Ayiruv:-yo, yoki, yoxud, yoinki, yo..yo,dam..dam, bazan…bazan,goh…goh, xoh.. xoh3. Shart : agar, agarda, basharti, moboda, garchi,garchand4. Inkor :na...na4. Qiyoslash-chogishtiruv:goyo, goyoki ,xuddi5.Aniqlov:yani2.Boglovchi vazifasidagi vositalar1.Bolsa, esa, deb sozlari2. -u, -yu, -da, -ki yuklamalari3. Nisbiy sozlar (soroq va korsatish olmoshlari)4. Komakchili qurilmalar: shunung uchun, shu sababli, shu tufayli, shu bois5. Shart mayli shakli: -sa
3.OhangMazkur boglovchi vositalariga kora qoshma gaplar 3 turli boladi.Boglangan qoshma gaplarErgashgan qoshma gaplarBoglovchisiz qoshma gaplar1.Teng boglovchilar1.Ergashtiruvchi boglovchi1.Ohang2.-u, –yu, –da yuklamalari2.Deb sozi3.bolsa, esasozlari3.Nisbiy sozlar4.komakchili qurilma5.–ki, yuklamasi6. –sa, (-sa ham, sa-da)Boglangan qoshma gapQismlari teng boglovchilar –u, -yu, -da yuklamalari, bolsa, esa , sozlari yordamida boglanganqoshma gaplar deyiladi.Biriktiruv boglovchilari (va,ham,hamda,-u,-yu,-da)qoshma gapqismlarini boglash bilan birgaular orasida payt va sabab natija munosabatlarini yuzaga chiqaradi.Payt-Rozimatning rangi ozgardi va kozlarida hamisha oynab turadigan tabassum ifodasit osatdan yoqoldi.Sabab-natija-Inobatqizishib ketib pisandaga o`tganini endi payqadi va uyalib yerga qaradi.