|
mashg„ulot
Ovoz apparati va uning faoliyati. Nafas olish turlari. Kekirdak tuzilishi
So‗zlash va kuylash fonatsiyasi vaqtida nafas olish apparati tomoq va artikulyatsiya apparati ish faoliyati bilan chambarchas bog‗liq bo‗ladi. Kuylash uchun ishlatiladigan nafas faqat kuylash vaqtida hosil bo‗lib, rivojlanadi.
Ovoz apparati 2 funktsiyani bajaradi: I-tomoq va nafas yordamida tovush hosil qilish; II- artikulyatsion apparat yordamida tovushni transformal etish. N a f a s o l i sh o r g a n i:
k e k i r d a k - ochiq yarim doira tog‗aylardan tashkil topgan, 15 smga yaqin trubkasimon organ.U ko‗krak qismgacha yetib borganda traxeya o‗ng va chap bronxlarga bo‗linadi, va ko‗p kanallarga bo‗linib bronxial daraxt hosil qiladi.
b r o n x l a r - orqali havo o‗pkaga yetib boradi, bu yerda o‗pka ko‗piklari gaz almashuvini bajaradi. Inson yugurib ketayotganida o‗pka nafas olishni yengillatish va ventilyatsiyani kuchaytirish uchun maksimal kengayadi. Uxlayotganda ular torayadi, ba‘zi qismlari esa nafas olishdan to‗xtaydi.
v) o‗ p k a - elastik, havodek yengil, gubkani eslatadi. Uning asosiy og‗irligini undagi o‗pka ko‗piklari tashkil etadi. O‗pka-yomon tovush o‗tkazich hisoblanadi. Nafas olganda, havo o‗pkaga surilib, ko‗krak qafasi kengayib, ko‗tariladi va diafragmani tushiradi.
g) d i a f r a g m a - ko‗krak qorin mushaklarining murakkab formadir, u gumbazni eslatadi.
d) n a f a s o l i sh va ch i q a r i sh p a y l a ri: nafas olganda ko‗krak qafasining nafas olish paylari qisqaradi, nafas chiqarilganda paylar bo‗shashadi.
Nafas olish sistemasi nerv sistemasi tomonidan 2 xil boshqariladi: o‗z- o‗zidan (erkin) va noerkin.
O‗quvchi bilan ishlayotganda nafas olishning quyidagi printsiplariga rioya qilish talab etiladi: sokin, kerakli xajmda, chuqur nafas olib, tovush chiqarishdan oldin uni ushlab turish, nafasni sekin chiqarish va taqsimlashni o‗rgatish.
Inson hayotida nafas olishning aralash turidan foydalanadi, unda: ko‗krak qafasi, diafragma, paylar va boshqalar.
Kuylashda nafas olish quyidagilarga bo‗linadi:
Q o r i n d a n - ko‗krak qafasi qimirlamaydi, nafas olish diafragmaning ko‗yib yuborilishi bilan bajariladi. Qorin bu vaqtda oldinga chiqadi.
K o‗ k r a k q o r i n - (qovurg‗aning pastki qismi-diafragmalik) ko‗krak qafasi va diafragma aktiv ish holatida. Qorin ozgina oldinga chiqadi.
K o‗ k r a k o s t i - (qovurg‗a-diafragmalik)-nafas olish asosan ko‗krak qafasining pastki qismini kengayishi va ko‗tarilishi hisobiga bajariladi. Diafragma ishga kirishadi. Ko‗krak osti nafasi qovurg‗a osti-diafragmalik nafasining varianti hisoblanadi.
K o‗ k r a k (qovurg‗a) - ko‗krak qafasining tepa qismi ko‗tarilgan, diafragma passiv holatda ko‗krak qafasi orqasidan xarakatlanadi. Qorin ichga tortiladi.
Xonandalik san‘ati tarixi, zamonaviy ijrochilik va pedagogik amaliyoti shuni ko‗rsatadiki, aytib o‗tilgan nafas turlarining har birini bilish professional darajada kuylash uchun yetarli.
Xonanda tomonidan nafas olish turlaridan u yoki, bunisini tanlash kuylashdagi qulaylik va tovushning sifatiga bog‗liq.
O‗qituvchi o‗quvchining nafasdan qanday foydalanayotganini diqqat bilan kuzatishi kerak, lekin, agarki tovush to‗g‗ri bo‗lsa albatta, o‗z fikrini unga
singdirishdan o‗zini tutishi kerak. Eng asosiysi qanday nafas olish emas, uni qanday sarflashdir. Ovozni to‗g‗ri hosil qilish uchun quyidagilarni bilish lozim:
Haddan tashqari ko‗p nafas olmaslik;
Keraklicha nafas olmasdan kuylashni boshlamaslik;
v) Tovush xujumi boshlanganda va kuylash davomida, nafas hisini saqlab qolish;
g) Jumla davomida nafasni to‗g‗ri taqsimlash, nafasning jumla ohirigicha to‗liq yetishi, jumla tugagach, qolgan havoni chiqarib yuborish kerak.
D.L.Aspelund tomonidan o‗tkazilgan eksperimentlar natijasiga binoan shunday xulosaga keladi: nafas turi hech qachon o‗zgarmay, qotib qolmaydi. Ijro etilayotgan asarning xarakteri, emotsionalligiga qarab nafas turi o‗zgarib turadi. Yengil, mayin asarlar ijrosida nafas biroz ko‗tariladi. Dramatik, ovoz kuchini talab qiladigan qo‗shiqlarda esa past nafas ishlatiladi. Nafasning bunday o‗zgaruvchanligi oqibatida xonandada shakllangan nafas turi me‘yoridan chiqib ketmaydi. Xonandalar nafasning aralash turlaridan foydalanishi, amaliyotda sof, aniq nafas turlari mavjud emasligi ilmiy tadqiqotlar natijasida o‗z aksini topdi.
Xonanda ovozining sifatiga asoslangan holda nafasni rivojlantirish zarur. Qo‗shiqchi baland nafas turidan foydalanganda ovozi chiroyli, hech qanday noqulayliksiz yangrasa bunday nafasni o‗zgartirishning hojati yo‗q, chunki bu noto‗g‗ri nafas deb uni o‗zgartirishimiz bilan ovozning yaxshi sifatlari buzilib ketishi mumkin.
Nafas ishlatish mahorati xonandalarda kuylash paytidagi chiqarishida namoyon bo‗ladi. Eng muhimi, qanday qilib nafas olishda emas (bu masalada pedagoglarning fikrlari turlicha), balki qanday qilib uni chiqarishdadir. Nafas chiqarish hamma vaqt nafas olishdan uzunroqdir. Nafas olinganidan so‗ng uni biroz to‗xtatib turib faqat keyin uni kuylash bilan birga asta-sekin, mayin chiqarish zarur. Nafasni oxirigacha ishlatmaslik lozim. O‗pkada hamma vaqt ozroq qoldiq havo qolishi zarur.
Tovushsiz nafas mashqlari unchalik foyda keltirmaydi, ular nafas mushaklarini ongli ravishda ishga solishga yordam berishi mumkin xolos, chunki ashulachilik nafasi faqatgina kuylash paytida rivojlanadi.13
Do'stlaringiz bilan baham: |
