|
13-jadval
Sug’urta badallarini tuplash hajmlari (joriy baholarda)
Yillar
|
ESQ, mlrd.doll.
|
EH, mlrd.doll.
|
EH ulushi, %
|
EIH, mlrd.doll.
|
EIH ulushi,%
|
1994
|
544,3
|
507,1
|
93,2
|
538,9
|
99,0
|
1995
|
636,8
|
590,5
|
92,7
|
629,9
|
98,9
|
1996
|
672,4
|
626,5
|
93,2
|
664,1
|
98,8
|
1997
|
664,2
|
616,6
|
92,8
|
623,8
|
93,9
|
1998
|
685,4
|
633,8
|
92,5
|
674,3
|
98,4
|
1999
|
754,5
|
704,2
|
93,3
|
742,0
|
98,3
|
2000
|
728,2
|
679,9
|
93,4
|
716,3
|
98,4
|
13-jadvaldan, 1994 yildan 2000 yilgacha bo’lgan vaqt oralig’ida ESQga kiruvchi mamlakatlarda sug’urta badallarini tuplash hajmi 184 mlr.doll.ga yoki 1,3 martaga ortganligini ko’rish mumkin.
14-jadval
Hayotni sug’urtalash badallari va sug’urtaning jami turlari hajmlarining nisbati, foizda
|
1994y
|
1995y
|
1996y
|
1997y
|
1998y
|
1999y
|
2000y
|
ESQ mamlakatlari
|
hayotni sug’urtalash
|
50,1
|
51,4
|
54,1
|
56,1
|
58,5
|
62,2
|
63,5
|
jami turlar
|
49,9
|
48,6
|
45,9
|
43,9
|
41,5
|
37,8
|
36,5
|
EH mamlakatlari
|
hayotni sug’urtalash
|
49,9
|
51,1
|
54,0
|
55,9
|
58,4
|
62,6
|
64,1
|
jami turlar
|
50,1
|
48,9
|
46,0
|
44,1
|
41,6
|
37,4
|
35,9
|
EIH mamlakatlari
|
hayotni sug’urtalash
|
50,4
|
51,6
|
54,4
|
55,8
|
59,0
|
62,7
|
64,0
|
jami turlar
|
49,6
|
48,4
|
45,6
|
44,2
|
41,0
|
37,3
|
36,0
|
Yuqoridagijadvallar Yevropada tuplanadigan sug’urta badallarining tarkibidagi o’zgarishlarni aks ettiradi.
1992 yildan 2000 yilgacha davr oralig’ida sug’urta turlarida jiddiy o’zgarishlar ruy berdi. Bunday o’zgarishlarning amalga oshishiga ESQ mamlakatlarida pensiya ta'minoti bo’yicha islohotlar ham o’z ta'sirini o’tkazdi. Ushbu islohotlar natijasida, pensiya ta'minotida davlatning ishtiroki kamaydi va bir vaqtning o’zida hayotni sug’urtalash va pensiya hajmlarining ortishi kuzatildi.
4. SUG’URTA KOMPANIYALARINING INVESTITSIYALARI
Sug’urta kompaniyalarining investitsiya faoliyati - jahon sug’urta bozorining rivojlanganligini ko’rsatuvchi muhim belgilardan biri hisoblanadi. Yevropa sug’urtachilari investitsiyaga yo’naltirilayotgan mablag’lari hajmini doimiy ravishda kengaytirmoqdalar.
1992 yildan EH mamlakatlarida sug’urtachilaming investitsiyalari uch martaga oshdi va 5,2 trln. evroni tashkil etmoqda (15-jadvalda 4,5 trl. AQSH doll, keltirilgan). Ushbu nomutanosiblik AQSH dollari va evro kurslaridagi o’zgarishlar hamda 2000 yil uchun investitsiya ma'lumotlarining yetarli darajada emasligi bilan tavsiflanadi. Ammo, shuni ta'kidlash kerakki, investitsiyalar hajmi joriy baholarda (evro) kamaymagan va domiy o’sish an'anasi davom etmoqda.
15-jadval
Sug’urta kompaniyalarining investitsiya hajmi, mlrd.doll.
Mamlakatlar__1995y__1996y'>Mamlakatlar
|
1995y
|
1996y
|
1997y
|
1998y
|
1999y
|
2000y
|
ESQ
|
3412,7
|
3804,7
|
3994,2
|
4427,2
|
4939,4
|
4775,2
|
EH
|
3147,1
|
3539,6
|
3765,8
|
4139,9
|
4627,3
|
4456,8
|
EIH
|
3406,9
|
3591,6
|
3765,8
|
4417,7
|
4925,1
|
4760,2
|
Ushbu investitsiyalarning yo’nalishini quyidagi 16-jadvaldan ko’rish mumkin.
16-jadval
Yevropa mamlakatlari sug’urtachilarining investitsiya yo’nalishlari
(umumiy investitsiya hajmiga nisbatan foizda, 1999 yil)
Investitsiya yo’nalishlari
|
ESQ
|
EH
|
EIH
|
Ko`chmas mulk
|
4,9
|
4,6
|
4,9
|
Ulushli qatnashish
|
3,5
|
3,2
|
3,5
|
Aktsiya va boshqa o’zgaruvchan daromadli qimmatli qog’ozlar
|
37,4
|
38,6
|
37,5
|
Obligatsiya va boshqa belgilangan daromad keltiruvchi qimmatli qog’ozlar
|
35,3
|
35,0
|
35,2
|
Qarzlar
|
12,6
|
12,4
|
12,6
|
Depozitlar
|
1,6
|
1,5
|
1,6
|
Va boshqalar
|
4,8
|
4,7
|
4,8
|
Yuqoridagi jadval ma'lumotlaridan ko`rinib turibdiki, ESQ mamlakatlari asosiy investitsiyalarini aktsiya va obligatsiya sotib olishga yunaltiradi. EH mamlakatlarining sug’urta kompaniyalari, bu ikkala yo’nalishga, taxminan 73 foiz miqdordagi investitsiyalarini yunaltiradilar. Agar, ESQ sug’urta kompaniyalari aktsiya sotib olishga, o’rtacha 37,4 foiz miqdorda investitsiya kilsa, bu ko’rsatkich EH sug’urta kompaniyalari uchun nisbatan yuqori bo’lib, 38,6 foizni tashkil etadi. ESQning yangi a'zo mamlakatlarida (Markaziy va Sharqiy Yevropa mamlakat-lari) investitsiyalarning o’rtacha tarkibi EH va ESQdan ancha farq qiladi. Sobik sotsialistik mamlakatlar iqtisodiyotidagi nobarqarorlikni hisobga olgan holda, sug’urtachilar, bu mamlakatlarda risk darajasi past bo’lgan yo’nalishlarga investitsiyalarni yunaltirishni afzal bilmoqdalar. Mazkur mamlakatlarda yo’naltirilgan investitsiyalarning yirik qismi (54,1 foiz) obligatsiyalarga, keyin depozitlarga (15 foiz) va aktsiyalarga (7,4 foiz) to’g’ri keladi.
Sug’urta kompaniyalari ichida, investitsiyalar miqdori ko’proq hayotni sug’urtalovchi kompaniyalar hissasiga to’g’ri keladi. 1999 yilda, ESQ mamlakatlarida mazkur kompaniyalar investitsiyalarining boshqa turdagi sug’urta faoliyati bilan shug’ullanuvchi, barcha kompaniyalar investitsiyalariga nisbati 4,5 barobar ortiq bo’lgan.
17-jadval
Yevropa sug’urta kompaniyalari investitsiyalari hajmida hayotni sug’urtalovchi kompaniyalarning ulushi (1999 yil, foizda)
Mamlakatlar
|
sug’urta kompaniyalari investitsiyalari hajmida hayotni sug’urtalovchi kompaniyalarning ulushi
|
jami tur sug’urtachi kompaniyalarning jami investitsiyalar hajmidagi ulushi
|
Yevropa sug’urta qo’mitasi
|
81,4
|
18,6
|
Yevropa Hamjamiyati
|
81,7
|
18,3
|
Yevropa iqtisodiy hududi
|
81,5
|
18,5
|
Keyingi o’n yillikda, hayotni sug’urtalovchi kompaniyalarning yig’iladigan sug’urta badallarining ortishi bilan, ushbu kompaniyalarning investitsiya faoliyati jadallashdi. 1992 yilda, EH mamlakatlari sug’urtachilari-ning investitsiyalari hajmida hayotni sug’urtalovchi kompaniyalar ulushi 75,4 foizni tashkil etgan bo’lsa, bu ko’rsatkich 1995 yilda 77,1 foizni, 1998 yilda 79,9 foizni va 1999 yilda 81,7 foizni tashkil etgan.
Sug’urta kompaniyalarining soni va unda band bo’lganlar salmogining o’zgarishi. ESQga kiruvchi mamlakatlardagi sug’urta kompaniyalarining soni, nisbatan barqaror bo’lib, o’rtacha 5,4 mingtani tashkil etishini quyidagi 2-diagrammadan ko’rish mumkin. Shuning bilan bir vaqtda, EHga kiruvchi mamlakatlar sug’urta kompaniyalarining soni ancha kamayganligi kuzatilmoqda. Buni, ushbu mamlakatlardagi sug’urta kompaniyalarining birlashuvi va yiriklashuv jarayoni bilan izohlash mumkin.
2-diagramma
Yevropa sug’urta kompaniyalarining soni
2000 yilda, ESQga kiruvchi mamlaqatlaming sug’urta kompaniyalarida 1056,7 ming kishi faoliyat yuritgan.
ESQga kiruvchi mamlaqatlaming sug’urta kompaniyalarida ishlovchilar soni o’sish an'anasiga ega bo’lib, 1992 yildan 2000 yilgacha ular soni kariyb, 36,5 ming kishiga ortgan. Shuningdek, bu o’sishga EKSga yangi a'zo mamlaqatlaming qo’shilishi ham ta'sir etgan bo’lib, bu mamlakatlarda sug’urta bozorlari endi shakllanish bosqichini boshdan kechirmoqdalar. Ammo, EH mamlakatlarida sug’urta to’lovlarining hajmi o’sishiga qaramasdan, sug’urta kompaniyalarida ishlovchi xodimlar sonida kamayish kuzatilmoqda. Yuqorida ko’rib o’tilgan vaqt oralig’ida, EH mamlakatlarida ishlovchi xodimlar soni 7 ming kishiga kamaygan. Ammo, bitta kompaniyaga to’g’ri keladigan o’rtacha bandlik darajasi kamaymagan. EH mamlakatlaridagi sug’urta kompaniyalarida, ESQ va EIH mamlakatlaridagi kompaniya-larga nisbatan, bitta kompaniyaga to’g’ri keladigan xodimlaming o’rtacha soni eng minimal darajani tashkil etganligini kuzatish mumkin.
Ayrim sug’urta ko’rsatkichlarini Yevropa mamlakat-larining YAIM bilan taqqoslash. Odatda, mamlakat iqtisodiyoti uchun zaruriy sug’urta ikkita ko’rsatkich -yig’iladigan sug’urta badallarining YaEVlga nisbati hamda sug’urta kompaniyalari investitsiyalarining YaEVlga nisbatan hajmi bilan belgilanadi.
Ushbu ko’rsatkichlami quyidagi 18-jadval ma'lumotlaridan ko’rish mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
