1. Vatanparvarlik tarbiyasini mazmuni, maqsadi va inson tarbiyasidagi ahamiyati

Kirish
Asosiy qism

1.Vatanparvarlik tarbiyasini mazmuni, maqsadi va inson tarbiyasidagi ahamiyati

2.Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarda o’quvchilarni Vatanparvarlik ruhida tarbiyalash
3.O’quvchilarda nafosat tarbiyasini shakllantirishda Vatanparvarlik haqidagi qo’shiqlarning ahamiyati
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar

Respublikamizda umuminsoniy qadriyatlar va milliy madaniyatimizni asoslarini e’tiborga olib ta’lim-tarbiya mazmunini va milliy mafkurani shakllantirib boorish imkoniyatlari yaratilmoqda. Bunga xalq og’zaki ijodi, pedogogikasi, mutafakkir, ma’rifatparvar pedagog va olimlarning tarbiyaga axloq-odobga doir g’oyalarini o’rgatib komil insonni ishlari amalga oshmoqda.”Kelajak bugundan boshlanadi”¹ deydi dono xalqimiz. Yosh avlodni kelgusi hayoti uni inson qilib ko’rsatuvchi ruhiy va ma’naviy jarayonning mezonini belgilaydi. Bu borada ta’lim-tarbiya samaradorligini oshirish va dunyo talablari darajasiga olib chiqish ta’limni ilg’or tajribalar asosida boyitib borish, yangi pedagogic tajribalar asosida olib boorish ayniqsa muhimdir.Xalq musiqasi og’zaki ijodiyoti, an’analari,urf-odatlari asosida barkamol avlodni voyaga yetkazish ularni ko’proq o’z millatini sevishga g’ururlanishga shorqano g’oya va ta’limotlarni o’rganib ularni kelajakka tadbiq etishga zamin yaratiladi.Mustaqil Respublikamizda milliy madaniyatimizni o’ziga xosligini tiklash, umumta’lim maktablarida o’quvchilarni badiiy, axloqiy tarbiyalash va kamol toptirish hozirgi kunda dolzarb vazifalardan biridir. Ma’naviy yetuk millat qadriyatlarini to’g’ri baholashga va uni yanada rivojlantirish imkoniyatiga ega bo’ladi. Demak, jamiyat ma’naviyatining o’sishi qadriyatlardan keng foydalanish uchun shart-sharoitlarni yaratib,qadriyatlarni yanada rivojlantirishga zamin hozirlaydi. Qadriyatlar ta’rifidan kelib chiqib, umuminsoniy qadriyatlarni quyidagicha ta’riflash mumkin. Umuminsoniy qadriyatlar-millat uchun muhim axamiyatga ega bo’lgan etnik jihat va xususiyatlar bilan bog’liq holdagi qadriyat shaklidir. Umuminsoniy qadriyatlar millatning tarixini yashash tarsi, ma’naviyati, madaniyati orqali namoyon bo’ladi. Ta’lim jarayonida umuminsoniy qadriyatlar ijtimoiy-tarixiy hodisani ifodalaydi. Ma’naviyat milliy urf-odatlar, tarbiya an’analari, axloq-odob aqidalari, e’tiqod, madaniy-ma’rifiy jarayonlar majmuasidir. “Yuksak ma’naviyat yengilmas kuchdir” deydi yurtboshimiz I. A. Karimov o’z asarlarida.

Ma’naviy qadriyatlar-bu falsafiy va ijtimoiy tushunchalar bo’lib, insonni o’rab olgan atrof-muhitni amaliy jihatdan o’zlashtirish natijasida vujudga keladi. Ta’lim tarbiya jarayonida ma’naviy qadriyatlar ijtimoiy tarixiy hodisani ifodalaydi. Umuman xulosa qilib aytganda bugungi yoshlarni mustaqillik ruhida tarbiyalashdan maqsad, ta’lim-tarbiya samaradorligini oshirish bilan birga jamiyatimizning iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy salohiyatini ko’tarishga xizmat qiladi. O’zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligiga erishuvi ta’lim va tarbiyani milliy shakllantirishga va rivojlantirishga keng yo’l ochib berdi. Milliy tarbiya nazariyasi o’z qoidalarini asoslash uchun falsafa, adabiyot, etika, estetika, pedagogika, psixologiya kabi fanlardan foydalanadi. Milliy tarbiya hayotning moxiyati ichki aloqa va munosabatlarini aks ettiradi.Bugungi kunda shunchaki bilim egasi bo’lgan yoshlar emas, ijodkor, iste’dodi bilan ajralib turuvchi o’quvchilarni tarbiyalash zamon talabidir. Maktabda ta’lim olish davrida milliy tarbiya o’quvchilarni turli qobilyatlarini rivojlantiradi. Tabiatga, jamiyatga qarash tizimi tarkib topadi, jismoniy kuch quvvatlari yanada mustahkamlanadi. jiga kata e’tibor bergan O’rta Osiyolik mashhur musiqachilar orasidagi olim rBolaning Yoshi ulg’aygan sari bu faoliyat tobora ko’proq mustaqil xususiyatga ega bo’lib boraveradi. Tabiat va jamiyat turmushda uchraydigan hodisa va sharoitlarni tushunishga ham idrok etib o’z atrofidagilarga munosabatda bo’lishiga ko’nikib boradi.
Umuminsoniy qadriyatlar asosida milliy tarbiyaning mazmuni va tashkil etilishi quyidagi vazifalarda o’z aksini topadi;
1.Tarbiyaning ma’lum maqsadga qaratilganligi.
2. Tarbiyaning insonparvarlik qoidalari.
3. Tarbiyaning hayot bilan va mehnat bilan bog’liqligi.
4. Tarbiyada milliy madaniy va umuminsoniy qadriyatlarining ustuvorligi.
5. O’quvchilarni yoshi, sinfi, psixologik, fiziologik xususiyatlarini hisobga olish.
Musiqa san’atining muhim xususiyatlaridan biri shundaki, insonning his- tuyg’ularini, kechinmalarini o’ziga xos badiiy tilda ifodalaydi. O’quvchilarni qiziqtiradigan, o’ziga jalb etadigan, zavqlantiradigan sharoit yaratadi. Ulardagi milliy tarbiyaga oid his-tuyg’ularni o’stirishda muhim ahamiyat kasb etadi.Umumta’lim maktablarining musiqa madaniyati darslarida umuminsoniy qadriyatlar tarbiyasi kuy-qo’shiqlar yordamida shakllanadi.Bunday asarlarga DTS musiqa dasturiga kiritilgan qo’shiq va tinglash uchun asarlarni misol keltirishimiz mumkin. “Salom maktab” Sh. Yormatov musiqasi, “Paxtaoy” F. Nazarov musiqasi,”O’zbekistonim” Sh. Ramazonov musiqasi, “Oy Vatanim” E.SHvarts musiqasi, “Ex orzular” N.Norxo’jayev musiqasi kabi qo’shiqlar o’quvchilarda vatanga muhabbat, milliy qadriyatlarga xurmat tuygularini tarbiyalaydi. Umumta’lim maktablarida umuminsoniy qadriyatlarni o’quvchilarga tanishtirib borishni ahamiyati katta.Boshlang’ich sinflarda umuminsoniy qadriyatlarni o’rganishda suhbat, hikoya, savol-javob va qo’shimcha adabiyotlardan unumli foydalanish lozim. Umuminsoniy qadriyatlar asosida ommaviy kuy-qo’shiqlarni o’rganishdan oldin ularga asar xususiyatini badiiy-g’oyaviy kelib chiqish tarixi haqida qisqacha suhbat o’tkazish maqsadga muofiqdir. Umuminsoniy qadriyatlarni o’rganishda boshqa fanlar bilan, masalan, adabiyot darslarida o’tiladigan mavzular bilan bog’lab olib borish maqsadga muvofiqdir. To’rtinchi sinf o’quvchilari bilan xalq musiqa san’atining asosiy xususiyatlari, ommaviy janrlari, an’analari haqida tushuncha berib, ular uzoq tarixga ega ekanliklarini soda, ravon, yorqin ohangda ijro etilishini tushuntirish shuningdek ularni ijro etadigan hofizlar, xonandalar, folklore guruhlar haqida savol-javoblar o’tkazish kerak. Milliy va umuminsoniy qadriyatlar xalqimizning milliy iftixori hisoblanadi.Asrlar davomida mehnat, kurash va ijod jarayonida u kishilarni ezgulikka yetaklovchi ilhom manbai bo’lib kelmoqda. Musiqa tilsiz falsafa deb bejiz aytilmagan.Inson qo’shiq bilan, musiqa bilan tirik. Kuy-qo’shiqlarsiz hayotning mazmunini, atrofdagi go’zallikni tasavvur etish qiyin.Qo’shiq zavq ehtiyoji, eng go’zal, eng oliyjanob orzu va hayotiy g’oya hayqirig’idir. Musiqa madaniyati darslarida umuminsoniy qadriyatlar o’quvchilarni dunyoqarashi, musiqiy didini rivojlantiradi.
1.Umuminsoniy qadriyatlar o’quvchilarda milliy kuy-qo’shiqlarga ixlos uyg’otadi. Ularni musiqiy qobiliyatlarini ritm tiyg’usini o’stirib, musiqiy o’quvi va didini o’stiradi.
2. O’quvchilarda milliy merosimizga, ommaviy kuy-qo’shiqlarga, xalq aytimlariga va u orqali Vatanga muhabbat hissini tarbiyalaydi.
3. Alla, lapar, terma qo’shiqlar vositasida o’quvchilarda badiiy ijodkorlik qobiliyatlari o’sib boradi.
Musiqa ohanglari lad va ritm tiyg’usi usullari asosida o’rgatiladi. Musiqa ta’limining milliy asosini tarkib toptirishda pianino cholg’u asbob bilan birgalikda o’zbek milliy cholg’u asboblaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Ayniqsa doira chertib, qo’shiq kuylash, milliy raqs elementlarini ijro etish, ijodkorlik bilan shug’ullanish o’quvchilarni sehrli musiqa olamiga oshufta etadi. O’quvchilar bu jarayonda o’zbek xalq musiqa madaniyatini ijobiy an’analarini bevosita idrok etadilar. Maktabda o’quvchilar musiqiy estetik tarbiyani xalq musiqasi na’munalari orqali o’rganadilar. Hozirgi kunda barcha umumta’lim maktablarida bolalarni xalq musiqasi bilan tanishtirish DTS musiqa dasturi asosida olib borilmoqda. Ta’limni milliy ruhda rivojlantirish maqsadida birinchi sinfdan boshlab o’zbek xalq musiqasi bilan tanishtirib boriladi. Bunga misol qilib, I dasturida tinglash uchun birinchi “Dutor bayoti”, “Andijon polkasi”, “Farg’onacha”, “Olmacha anor”, “Allama yorim” kabi kuy-qo’shiqlarni keltirishimiz mumkin. Xalq musiqasi bolalar ongiga tez yetib boradi, ularni zavqlantiradi. Ijodiy kechinmalar uyg’otadi. Chunki xalq musiqasi o’ziga xos badiiy tilga egdir. Unda milliy musiqa san’atimizning eng yorqin na’munalari o’z aksini topgan. Xalq musiqasi eng soda eng ixcham ravon yorqin ohangda ijro etiladi. Shuning ushun ham beshikda yotgan go’dak alla qo’shig’ini eshitishi bilan orom olib uxlab qoladi.Chunki, bu ohangda so’z, kuy, mutanosibligi og’zaki ijro etiladi. Shuning uchun ham ohanglar bir-biriga payvastdir.Asrlar davomida o’zbek kuy-qo’shiqlari xalqimiz orasida mehnat, to’y-marosim, kurash bayramlarida insonlar uchun ilhom manbai bo’lib kelgan.Biz musiqa madaniyati darslarida boshlang’ich sinfdan boshlab o’zbek xalq musiqasining ommaviy janrlarini bolalarga tushunarli, tez va ifodali qilib yetkazish uchun turli metodlardan va innovatsion texnologiyalardan foydalanishimiz zarur. Musiqa san’ati boshqa san’at turlariga qaraganda insonlarga yaqin bo’lgan muhim san’at turidir. Xalqimiz azal-azaldan boy musiqa merosiga ega bo’lgan. Bebaho qadriyatlarimiz, boqiy merosimiz jahonni xayratga slogan mumtoz musiqa san’atimiz mavjud. Jamiyat taraqqiyotining barcha davrlarida tarbiyaning mazmunli va yo’nalishi umuminsoniy qadriyatlarning uyg’unligi asosida belgilangan. Aqlan yetuk, axloqan pok, jismonan baquvvat,milliy ma’sulyat tuyg’usini anglaydigan o’quvchilarni tarbiyalab voyaga yetkazish mamlakatni mustaqil va barqaror rivojlanishiga zamin yaratadi. Milliy tarbiya umuminsoniy qadriyatlardan ajralgan holda rivojlana olmaydi.
Ta’lim tarbiya uslubiyoti maktablari tarkib topib rivojlanib bormoqda. Hozirgi davrda shaxs ma’naviyatini tarbiyalash vazifasi maktabda musiqa ta’lim tarbiyasi ishlarini sifatli bosqichga ko’tarishni taqozo etadi.
Bugungi kunda musiqa, ta’lim tarbiyasining maqsadi va vazifalari nihoyatda muhim.
Musiqa ta’lim tarbiyasining maqsadi va yosh avlodni musiqa merosimizga vorislik qila oladigan yosh qadrlaydigan madaniy inson sifatida voyaga yetkazishdan iborat. Buning uchun har bir o’quvchining musiqaga bo’lgan iqtidorlarini rivojlantirib, musiqa san’atiga mehr va ishtiyoqini oshirish musiqadan zaruriy bilim va amaliy malakalar doirasini tarkib toptirish, iqtidorli o’quvchilarning musiqiy rivojlanishlari uchun zaruriy shart-sharoitlar yaratib berish maktab musiqa darslariga bevosita bog’liq.
Musiqa ta’lim tarbiyasining maqsad va vazifalarini amalga oshirish maktabdagi musiqa darslariga bevosita bog’liq.
Musiqa ta’lim tarbiyasining konsepsiyasida maktabda musiqa fani boshqa fanlar qatori o’ziga xos ahamiyat kasb etadi. Musiqa ta’limini sifatli bosqichga ko’tarish uchun maktabda teng xuquqli fan hisoblanadi.
Bu esa hozirgi zamon o’quvchisidan dars mashg’ulotlariga ijobiy munosabatda bo’lishi, o’quvchilar musiqiy faoliyatlarini oshirishni to’g’ri tashkil etish va boshqarish faollikni talab etadi. Musiqa dars mashg’uloti sifatida o’ziga xos xususiyatlarga ega . Bu xususiyatlarni esa har bir o’qituvchi bilishi kerak.
Birinchidan musiqa tarixi nazariyasi ijrochilikka doir turli namunalardan ayrim mashqlari, musiqa savodi mashg’ulotlari, musiqa tinglash, musiqa ta’limi va adabiyoti, bolalar cholg’u asbobida chalish, ritmik harakatlar bajarish elementlari, musiqada ijodkorlar faoliyatlaridan iborat darslar kiradi.
Ikkinchidan musiqa boshqa san’at turlaridan o’zining ifoda vositalar ya’ni “tili” bilan farq qiladi. Agar badiiy adabiyot so’z bilan tasviriy san’at bilan, raqs badiiy harakatlar bilan ifodalansa, musiqiy tovushlardan vujudga kelgan ohang vositasidan foydalanadi.
Uchinchidan musiqa bolalarda faol hissiy ta’sir ko’rsatadi, ijobiy ko’rsatmalar, kechinmalar uyg’otadi. Umumiy o’rta ta’lim maktablarida musiqa madaniyati fani bo’yicha dasturi bir dars o’zida ta’limning musiqa tinglash, jamoa bo’lib kuylash, musiqa savodxonligi bolalar cholg’u asboblari va ritmik harakatlar bajarish musiqa ijodkorlari kabi bosqichlar bir-biri bilan bog’lanib yaxlit holda amalga oshirilishi nazarda tutilishi kerak. Zamonaviy mashg’ulotlardan musiqa idroki yetakchi faoliyat sifatida muhim rol o’ynaydi. Chunki bu bosqichda o’quvchilar faoliyatida ko’proq o’yin xususiyatlari bo’lib turadi. Shunday qilib ta’lim va tarbiyaning maqsad va vazifalari to’laligicha amalga oshiriladi. Bu jarayonlarni ilmiy uslub jihatdan yetakchi darajada ta’minlash, milliy musiqa ta’lim mazmunini anglash kabi muhim tadbirlar, shubhasiz musiqa tarbiya samaradorligini oshirishga imkon beradi. Bu esa musiqani maktab hayotida o’quvchilar qalbida keng o’rin egallashi va ularning ma’naviyatlarini shakllantirishga samarali ta’sir ko’rsatadi.
Hozirgi kunda barcha fan o’qituvchilari pedagog – tarbiyachi kadrlar oldida dolzarb bo’lib turgan eng muhim vazifa yoshlar ongiga milliy istiqlol mafkurasi g’oyalarini singdirishda musiqa madaniyati faning ham imkoniyatlari juda boy va rang- barangdir.
Vatanparvarlik – deganda avvalo, ona zaminga bo’lgan muhabbat, uni sevish, ardoqlash va ravnaqi uchun g’amho’rlik qilish tushuniladi. Vatanparvarlik jamiyatimizdagi barcha kishilarni millat elatlarni birlashtiruvchi muhim omil ekanligi hammamizga ma’lum.”Vatan” – arabcha so’zdan olingan bo’lib, “Ona yurt” degan ma’noni anglatadi. Vatan insonning kindik qoni to’kilgan, avlod va ajdodlari tug’ilgan joyi, ijtimoiy muhiti va inson, uning hayoti va ma’naviy tushunchalarni anglatadi.
Vatanparvarlik² – deganda Vatanga sadoqat, unga xizmat qilish, yurt tinchligini asrash, Vatan ravnaqi uchun faol bo’lishga undaydigan ma’naviy – axloqiy fazilatlar tushuniladi. Vatanparvarlik – ota – bobolarimizdan meros qolgan zaminni sevish, yurtning o’tmishi va kelajagi, xalq urf-odatlarini, kuy-qo’shiqlarini, qadriyatlarini asrash va rivojlantirish demakdir. Vatanparvarlik g’oyalarini o’quvchilar ongiga singdirish oila, bog’cha, maktabdan boshlanadi. Bu jarayon bobolar o’giti, ona mehri, ota ibrati, ustozlar na’munasi orqali amalga oshadi. Vatanparvarlik g’oyalarini o’quvchilar qalbi va ongiga singdirishda adabiyot, tasviriy san’at, tarix, musiqa madaniyati fanlarining ahamiyati katta, chunki musiqa insonni tarbiyalash vositasidir. O’quvchilarni Vatanparvarlik tuyg’usini tarbiyalashni bog’cha maktabdan boshlash lozim. Chunki bolalar musiqa bilan ona allasi orqali tanishib, umrbod musiqadan ozuqa ozuqa oladilar. Radio, telvideniya, kino,mumtoz filmlar, musiqiy mashg’ulotlar orqali olinadigan musiqiy axborotlar bolalar uquvini xalq musiqasi va turli-tuman shakldagi musiqa sadolari bilan boyitib boradi. Musiqa madaniyati darslarining asosiy vazifasi yosh avlodni axloqan pok, vijdonli vatanparvar, barkamol inson qilib voyaga yetkazishdan iborat. Musiqa madaniyati darslarida o’quvchilarni ona vatanga muhabbat, Vatan oldidagi burchga ongli munosabatda bo’lish haqida kuy va qo’shiqlarni o’rganadilar. “Vatan osmondan boshlanadi” deb bejizga aytishmagan hadisi sharifda. Bolalar ulg’aygan sari ularni vatan haqida tasavvuri ham kengayib boradi. Shunday ekan, biz musiqa darslarida Vatan haqida qo’shiqlarni xalq musiqalaridan boshlab o’rgatib borishimiz maqsadga muofiqdir.
Yoshlarning ta’lim-tarbiyasi har bir ota-onaning, o’qituvchi, tarbiyachining Vatan oldidagi muqaddas burchidir. Olib borilayotgan islohatlarning vazifasi Respublikamizda o’sib kelayotgan yosh avlodning orzu-istaklariga monand ta’lim tarbiyaning ham nazariy, ham amaliy muammolarini milliy qadriyatlar asosida to’g’ri hal etishga qaratilgan. Barkamol avlodni tarbiyalash g’oyat nozik san’at bo’lib, unga juda jiddiy yondashish kerak. Yosh avlodni dunyo qarashini shakllantirishda milliy istiqlol mafkurasidan foydalanish maqsadga muofiqdir. Negaki, milliy mafkuraning bosh negizi yosh avlod ruhini tarbiyalashdagi bosh omillaridan biridir. Farzandlarimizni tarbiyalash va ularning shaxsini har tomonlama kamol toptirish barcha umumta’lim maktablari zimmasiga yuklatilgan. Bu vazifalar o’quvchilarda barcha qobilyatni o’sishiga, ijodiy intilishni vujudga keltirishga asosiy omil bo’lib hisoblanadi. Ilg’or g’oyalarni davrimizda ro’y berayotgan o’zgarishlarni, shuningdek, tarixiy mavzularni zamonaviy ruhda tushuntirish o’g’il va qizlarda g’oyaviy e’tiqodni ma’naviy dunyoqarashni tarbiyalash uchun boy manba bo’lib hisoblanadi. Shundagina yosh avlod ruhiga his-hayajonli ta’sir ko’rsatadigan ularda mardlik, jasurlikni, tashabbuskorlikni tarbiyalaydigan mustahkam milliy tarbiya tizimi tarkib topadi. Umumta’lim maktablarida o’quvchilar musiqa madaniyati, tarixi, urf-odatlari, an’analari bilan yaqindan tanishadilar.Vatanparvarlik tarbiyasining dolzarbligi xalqaro vaziyatning hafsizligi, uning mudofo quvvati, qurolli kuchlarni mustahkamligi, milliy birdamlik, ahllik,hamdardlik kabi ma’naviy omillar bilan belgilanadi. Batanparvarlik deganda, ona zaminga bo’lgan muhabbat, uni sevish, ardoqlash va uning ravnaqi uchun g’amxo’rlik qilish tushuniladi.Vatanparvarlik jamiyatimizdagi barcha insonlarni, millat va elatlarni birlashtiruvchi muhim omil ekanligi hammamizga ma’lum. Vatanparvarlik deganda – Vatanga sadoqat, unga xizmat qilish, yurt tinchligini asrash, Vatan ravnaqi uchun o’z hissasini qo’shish, milliy qadriyatlarni asrash va rivojlantirish demakdir. “Vatan” arabcha so’zdan olingan bo’lib, “Ona yurt” degan ma’noni anglatadi. Vatan insonning kindik qoni to’kilgan, ajdodlarimiz tug’ilib o’sgan joyga hurmat, yurt tinchligini asrash va unga xizmat qilish kabi fazilatlar tushuniladi. Vatanparvarlik g’oyalarini o’quvchilarimiz ongida tarkib toptirish, oila, bog’cha, maktabdan boshlanadi. Bu jarayon bobolar o’giti, onalar mehri, otalar ibrati, ustozlar namunasi orqali amalga oshiriladi.Vatanparvarlik g’oyalarini o’quvchilar ongi va qalbiga singdirishda adabiyot, tasviriy san’at, musiqa, tarix fanlarining ahamiyati katta, chunki, musiqa tarbiyasi vositasida, o’quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash qo’shiqlar va turli-tuman mazmundagi musiqa sadolari bilan amalga oshiriladi. Aql-idrokni o’sib borishi bilan Vatan tuyg’usi kundalik odatdan iymon, e’tiqodga aylana boshlaydi. Vatanparvarlikni e’tiqodga aylanishi, har bir inson qalbiga ichki ma’naviyatining ifodasini belgilab beradi. Milliy Vatanparvarlik deganda esa biz o’zbek xalqining qoniga singib ketgan iymon va insof, mehr-muhabbat, oqibat, shavqat, or-nomus, ona yurtiga, o’z eliga sadoqat , axloqiy ma’naviy qadriyatlar yig’indisini tushunamiz.
Umumiy ta’lim maktablarida vatanparvarlik tarbiyasi, musiqa ta’limining asosini tashkil etadi. Garchi, musiqa madaniyati fani dasturida o’zbek xalq musiqasi ma’lum tartibda berilgan bo’lsada, har bir ohang mazmunida milliy musiqa vatan haqida kuy va qo’shiqlar tavsiya etiladi. Shunday ekan biz musiqa darslarida Vatan haqida qo’shiqlarni xalq musiqalaridan boshlab o’rgatishimiz lozim. yuksak Uning to’la va to’g’ri shakllanishi musiqa madaniyati darslarida va sinfdan tashqari mashg’ulotlarda, yuksak na’munalarni ko’rsatish(ya’ni musiqiy asarlarni tinglash, Vatan haqidagi qo’shiqlarni kuylash, tarixiy obidalarni ziyorat qilish) orqali Vatanga muhabbat tuyg’usini shakllantiradi. Vatanparvarlik tuyg’ularini o’quvchilarimiz ongiga singdirish avvalombor oiladan boshlanadi. Bu nihoyatda katta mehnat talab qiluvchi murakkab vazifadir Barcha ota-onalar, bog’cha opalar, maktab o’qituvchilarini hozirgi kunda asosiy vazifalaridan biri, bolalarda Vatanga sadoqat, fidoiylik kabi fazilatlarni adabiyot, musiqa, tasviriy san’at orqali kamol toptirishdir.
Musiqa o’qituvchini o’quvchilarni yoshi, sinfi, ovoz diapazoni qiziqishiga qarab, Vatan haqida qo’shiqlarni tinglash uchun asarlar bilan birga, ya’ni pedagogika o’qitish masalalariga ko’plab milliy vahaqida kuy amaliy g’oyalar texnologiyalar, treninglar, turli o’yinlar, ko’rgazmali qurollar, musiqa cholg’u asboblari, tarqatma materiallar yordamida o’quvchilarga yetkazishdir.O’qituvchi musiqa madaniyati darslarida, o’quvchilarga qo’shiq o’rgatish bilan birga, Vatanga muhabbat, uning yutuqlaridan fahrlanish, uning ravnaqi yo’lida halol mehnat qilish, fidoiy, sadoqatli bo’lish kerakligini o’rgatadi.O’quvchilarni Vatanparvarlik ruhida tarbiyalashda musiqa darslarida qo’shiq kuylash bilan birga, sinf va maktab ichida va atrofida mehnat qilish, kompazitor, shoirlar bilan uchrashuvlar o’tkazish, tadbirlarda qatnashib maktab sha’nini himoya qilish, “O’zbekiston Vatanim manim”, “Ilhom chashmalari” “San’at g’unchalari”, “Kelajak ovozi” kabi tanlovlarda qatnashib, maktab obro’sini ko’tarish, Vatanparvarlik tuyg’usini tarbiyalaydi. Dars mazmunini esa, hayot bilan bog’lash, musiqa tassurotlarini va tajribalarini boyitib boorish asosida Vatanga muhabbat tuyg’usini tobora shakllantirib boorish, Vatanparvarlik, mehnatsevarlik, poklik, axloq-odob haqida musiqiy asarlarni o’rgatish.
Shaxs kamolotida musiqa tarbiyasini oshirish albatta ta’lim metodikasiga bevosita bog’liqdir. Musiqa tarbiyasi metodikasi fan sifatida tizimiga mansub bo’lib o’zining mustaqil o’rniga ega. Bu fan musiqa tarbiyasi metodikasi mazmuni, metodlarini yanada takomillashtirish maqsadida uning qonuniyatlarini o’rganadi. Musiqa tarbiyasi metodikasi tarbiya muassasalarida nafosat, musiqashunoslik fiziologiya, ruxshunoslik fanlarining umumlashtirilgan tajribalariga tayanadi. Musiqa tarbiya metodikasi ayniqsa nafosat musiqashunoslik fanlari bilan uzviy bog’liq. Nafosat nomi uning metodikasining asosini tashkil etsa, tarbiyaning mazmun va metodlariga bevosita ta’sir ko’rsatadi.
O’quvchilarning kuylash holatidagi muammolarni hal qilishda metodika fiziologiya tadqiqotlariga taniladi.
Musiqa tarbiyasi metodikasining mohiyati musiqa san’ati hamda madaniyati o’sib kelayotgan yosh avlod uchun muhim ahamiyatga ega.
Metodikaning fan sifatida rivojlanishi jamiyatda maorif va musiqa san’atini takomillashib borishi bilan bevosita bog’liqdir.
Shular bilan birgalikda musiqa tarbiyasi metodikasi umumiy prinsiplarini ilgari suradi. Bular onglilik badiiy va texnik rivojlanish prinsiplarga ega, bu prinsiplar o’quvchilarning musiqiy qobiliyatini rivojlantirish musiqaga bo’lgan qiziqishlarini kuchaytirish, badiiylikni tarbiyalashga qaratilgandir.
Musiqa asarni ongli idrok etish asar mazmunini ochishda va o’quvchilarga musiqiy tajribalarni to’plashda, ularning ma’naviy dunyosini boyitishda yordam beradi. Musiqa tarbiyasi emotsional onglilik prinsipi uyg’unlashish ko’payishi orqali tinglanadigan asarni to’g’ri baholay olish imkoniyatlarini rivojlantiradi. Ularning musiqaga qiziqishida didlari tarbiyalab boriladi. Badiiy va texnik bosqich prinsipi asarning badiiy va ifodali ijro etish uchun malakali kadrlar talab etadi. O’quvchilarda kuylash malakalarini egallashlariga e’tibor beradi. O’quvchilarga musiqaning rivojlanish prinsiplari to’g’risidagi tasavvurlarini shakllantirish, qobiliyatlarining rivojlantirilishi natijasida ular ular yana musiqiy tushunchalarni bilib olishadi. Musiqa tarbiya metodikasi tarbiya jarayonida ko’pgina omillarga bog’liq ekanligini e’tirof etadi. Kishilarning musiqiy madaniyati faqatgina maktabning ta’siri ostidagina shakllanmaydi.
O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’lim vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan “O’rta ta’limning davlat ta’lim standartlariga muvofiq musiqa madaniyati fani to’rtta tarkibiy qismdan iborat”.
Musiqa tinglash.
Jamoa bo’lib kuylash.
Musiqa savodi
Musiqa ijodkorligi
Albatta har bir darsda bu tarkibiy qismlar bir biri bilan bog’langan ravishda o’tiladi va ular har darsda turli variantlarda o’rin almashib kelishi mumkin. Darsning maqsadi esa o’z navbatida beshta yo’nalishni o’z ichiga oladi.

1. 
   Tarbiyaviy maqsadi
   
2. 
   Ilmiy maqsadi
   
3. 
   Bilimlarni rivojlantiruvchi maqsad
   
4. 
   Kasbga yo’naltiruvchi maqsad
   
5. 
   Milliy mafkura g’oyalarni singdirish maqsadi
   

Bu maqsadlar ham albatta bir-biri bilan bog’langan holda amalga oshiriladi. Dars mavzusi maqsadlardan kelib chiqqan holda o’qituvchi har bir jarayonida o’quvchilar ongiga milliy istiqlol mafkurasi g’oyalarini muntazam ravishda singdirib borishi lozim. Buni amalga oshirish uchun o’qituvchi o’zining keng dunyo qarashi pedagogik-psixologik bilimi darsga ijodiy yondashish notiqlik qobiliyati va kasbiy mahorotidan unumli foydalangan holda har biri zarur bo’ladi. Bu esa o’qituvchining hozirgi davrda dunyoda sodir bo’layotgan voqealar, ichki va tashqi siyosat siyosiy-ijtimoiy vaziyatni tinmay o’rganib, tahlil qilib, turishni va bilimlarni darsda o’quvchilarni yoshiga mos ravishda tushuntira olishi talab qilinadi. Hozirgi kunda koplab bastakorlarimiz va shoirlarimiz tomonidan zamon bilan hamnafas bo’lgan vatanparvarlik ruhida muhim tarbiyaviy estetik ahamiyatga ega bo’lgan qo’shiqlar yaratilayapti va bu jarayon hukumatimiz tomonidan munosib rag’batlantirilayapti. Musiqa madaniyati faning boshqa aniq fanlardan farqli tomoni shundaki u doimo zamon bilan hatto an’anaviy bayram va milliy qadriyatlarimiz bilan hamohang holda olib borishni o’qituvchidan uzluksiz ijodiy faoliyatni talab etadi. O’qituvchi har bir darsda o’quvchilarga “ Endi esa milliy istiqlol mafkurasi haqida gaplashamiz “-deb 5-6 minut ma’ruza o’qishi kerak emas, aksincha u har bir dars mavzusidan albatta ijodiy foydalanib, dars mavzusining mazmunidan kelib chiqqan holda asta-sekinlik bilan milliy istiqlol gaplarini o’quvchilarga singdirib borishi maqsadga muvofiq deb o’ylaymiz.
Ona allasi zamirida milliy madaniyat, milliy mafkura, milliy ma’naviyat yotadi. Chaqaloq ruhiga u asta-sekin singdirilib boriladi. Buyuk zotlarimiz Amir Temur, Alisher Navoiy, Mirzo Ulug’bek, Muhammad Bobur, Al-Farobiy, Ibn Sino, Al-Beruniy singari buyuk allomalardan bahramand bo’lganlar. Allalardagi mazmun bolaga katta tarbiya vositasi ekanligini har birimiz bilib olishimiz lozim. Allalar zamirida buyuk qadriyatlarimiz borligi, tarbiya o’chog’I nimadan boshlanishi, alla ham tarbiyaning asosoi ekanligi bizga sir emas albatta.
Respublikamiz taraqqiyoti va o’zgarishlarga boy hozirgi paytda yoshlarni har tomonlama komil topishi davr talabi va ehtiyojidir. Yosh avlodni ma’naviy baquvvat, bilimli o’z mustaqil Vatanimizdan faxrlanish tuyg’usiga boy kishilarni tarbiyalash zamonamozning dolzarb mavzusi hisoblanadi. Bu esa ta’lim-tarbiya oldidagi murakkab, keng ko’lamli muammolardan biridir.
Tarbiyalash deganda har tomonlama yetuk, o’zida axloqiy poklik, ma’naviy va jismoniy barkamollikni mujassamlashtirgan insonni yetishtirish nazarda tutiladi. Tarbiya tizimida musiqa san’ati yetakchi o’rinda turadi. Hozirgi musiqa va umuman san’atni inson tarbiyasidagi roli ortib bormoqda. Yoshlarimizni ma’naviy yetuk, komil inson etib tarbiyalashda maktabning roli shak – shubhasiz kattadir. Maktab yoshlarga bilim asoslarini singdiradi. Bolaning ilmiy dunyoqarashini shakllanishi va mustahkamlanish yo’lida asosiy poydevor bo’lib xizmat qiladi.
Muaiqa insonni yuksak did bilan qurollantiradi va ma’naviy dunyoqarashini shakllantiradi.Musiqa inson hissiyotiga kuchli ta’sir ko’rsatish imkoniyatiga ega bo’lib, o’quvchilarni nafosat olamiga olib kirish va musiqiy estetik tarbiyasining muhim vositasi hisoblanadi.
Qo’shiqchilik san’ati o’sib ulg’ayib kelayotgan yosh avlodnining musiqiy-estetik tarbiyasidagi eng kuchli vositalaridan biridir. Kuy, musiqa , ashula matni, ijrochi maxoroti uyg’unlikda insonga har tomonlama ta’sir qilishni ta’minlaydi. Kuy va uning musiqiy ifodasi insonning hissiyotiga, matn esa uning sezgilari va ongiga ta’sir etadi.
Qo’shiqchilik san’ati o’zbek xalqining barcha qatlamlariga singib ketgan . Xalqimizning qayg’u hasratlariga, xursandchiligiga, kelajakka bo’lgan go’zal intilishlari kabi hissiyotlariga hamroh bo’lib kelgan.
O’zbek xalq kuy va qo’shiqlari shunchalar xilma-xilki, ular orqali bolalarni ma’naviy va axloqiy dunyosini har tomonlama o’stirish, oliyjanob fazilatlarini kamol toptirish mumkin. Bunday asarlarga misol qilib, “Alla”, lapar,lirik termalar, bolalar qo’shiqlari, “Yomg’ir yog’oloq”, “Lolacha”, “Boychechak”, “Laylak keldi”, “Sust xotin”, “Lola I”, “Lola II”,mehnat qo’shiqlari, katta ashula, lirik, epic qo’shiqlar, mumtoz asarlarni aytib o’tish mumkin.
Ilova N-1 “Boychechak”

Ilova N-2 “Lola I”

Ilova N-3 “Nima-nima deysiz?”

O”zbek xalq qo’shiqlari mehnatkash xalq tomonidan asrlar davomida yaratilib, og’izdan-og’izga, avloddan-avlodga, ustozdan shogirdga o’tib kelgan va hozirgi kunda o’z qadri va muxlislarini yo’qotmagan. Vatan haqida kompozitorlarimizning yaratgan qo’shiqlari ham o’z mazmuni, kuyi, bolalar ovoz diapazoni, qiziqish, dunyoqarashi yoshiga moslab yozilgan bo’lib, o’quvchilar uchun mos keladi.

Yoshlarni ma’naviy va axloqiy tarbiyalashda qo’shiq san’atidan foydalanish zarurligini yana shu bilan izohlash mumkinki, xalq tarixni harakatlantiruvchi kuchdir, san’atning barcha turlarini shu jumladan, musiqa san’atini ta’minlaydigan hayotdagi donolikni, axloqiy poklikni jonli manbaidir. Shunga ko’ra madaniyat tarixida har qanday san’at turiga oid yaxshi asarlar, shu jumladan qo’shiq ijro asarlari yaratilgani bejiz emas. Hozirgi asosiy vazifasi sifatida belgilangan tarbiyaga kompleks yondashishning faqat shaxsni har tomonlama kamol taptirish emas, balki tarbiyaning vosita shakl va usullaridan foydalanishning ham taqozo etadi. Pedagogikada shaxsni uyg’un kamol taptirishdek, murakkab vazifani bajarishda yordam beradigan har bir muammo muhim va ahamiyatlidir.
Maktabdan va sinfdan tashqari musiqiy tarbiyanining asosiy tamoili o’quvchilar ni iloji boricha ko’proq ommaviy va to’garak sihlariga jalb etib, o’quvchilarni dunyoqarashini shakllantirish, badiiy didni va musiqiy qobilyatini o’stirish, o’quvchilarni ijodkorligini oshirish va ularni yangi hayot qurishda yetuk barkamol inson qilib tarbiyalash.
Tadqiqot ishi: Sinfdan va maktabdan tashqari musiqiy to’garaklar yordamida yosh avlodni ma’naviy va axloqiy dunyosini har tomonlama rivojlantirish. Tadqiqot vazifalari quyidagilardan iborat.

1. 
   Musiqa madaniyati darslarida iqtidorli musiqiy uquvi shakllangan, qobilyatli
   

o’quvchilarga alohida e’tibor berib, to’garak ishlariga jalb etish.

2. 
   Taniqli kompozitorlar va bastakorlarning ijodi va musiqiy asarlari yordamida
   

axloqiy estetik tomondan tarbiyalash.

3. 
   To’garak faoliyatini faollashtirish ya’ni maktab jamoasi oldida turgan tuman,shahar, respublika tanlovlarida qatnashish.
   

Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa maktablariga bolalar ijodiyot markazlariga o’quvchilar saroylariga, muzeylarga sayohat tashkil qilish va o’quvchilarda go’zallik tuyg’usini rivojlantirish yuksak estetik didni shakllantirish san’at asarlari yordamida tabiat go’zalliga va boyligini asrashga o’rgatish. Tadqiqot ishining 6-sinf o’quvchilari psixologik jihatdan ancha hayotiy tajribaga boy,fanlarga qiziquvchan bo’ladilar. Diqqat e’tibori turg’unlashgan bo’ladi. Qo’shiq haqida tanlangan asar haqida mustaqil fikr yurita oladilar. Ovoz diapazoni (Do₁-Mi₂) Ma’lum miqdorda rivojlangan bo’ladi. O’zlarining sevgan mashg’ulotlariga astoyidil mehr bilan qaraydilar. Hajm jihatdan kattaroq musiqani tinglashga, kuylashga qodir bo’ladilar.
Tadqiqotning nazariy metadologik asoslarini – Prizident Islom Karimov Abdug’aniyevich asarlari, “Ta’lim to’g’risida”gi qonun, kadrlar tayyorlash milliy dasturi, davlat farmonlari, olimlarning risolalari, dasturlar, qo’llanma va tavsiyanomalar tashkil etadi. Bu borada yurtboshimiz I.A.Karimov-“Barchamiz yaxshi anglab olishimiz zarurki, hayotimizning bosh sohalaridagi ahvol avvalo xalq ma’naviyatini tiklanishi, boy tarixiy merosimizni saqlanishi, madaniyat va san’at, fan va ta’lim rivoji bilan uzviy bog’liqdir” degan edilar.
Mutafakkirlarimiz Ibn Sino, AL Farobiy, Axmat Yassaviy musiqa san’ati haqida o’z fikrlarini bildirganlar. Buyuk shoir g’azallar mulkining sultoni Alisher Navoiy musiqani-nodir san’at g’oyat katta iste’dod va malaka talab qiladigan deb takidlaydi. Musiqa o’z ta’sirini oshiruvchi ijodiyot olamiga behad ta’sir etuvchi kuchdir, - deydi. Prezident I.A.Karimov o’z nutqlarida “Jamiyatimizning eng muhim fazifalaridan biri o’zidan ma’naviy boylikni, axloqiy poklikni va jismoniy barkamollikni mujassamlashtirgan insonni tarbiyalab voyaga yetkazish bizning asosiy maqsadimizdir”-deb bejizga aytmagan edilar.
Sinfdan tashqari musiqiy tarbiyaning asosiy maqsadi, o’quvchilarni iloji boricha tetikroq ommaviy va to’garak ishlariga jalb etib ularni dunyo qarashini har tomonlama rivojlantirish, badiiy didini o’stirish tabiatga, Ona Vatanga bo’lgan mehr-muhabbatini oshirish kerak. Mazkur maqsadni amalga oshirishda maktablarida musiqa darslaridan foydalangan holda to’garaklar tashkil etishdir. Sinfdan tashqari musiqa tarbiyasini ikkita shakli mavjud;

1. 
   Musiqa tarbiyasining ommaviy shakli.
   
2. 
   Musiqa tarbiyasining to’garak shakli.
   

Sinfdan tashqari musiqa tarbiyasining ommaviy shaklida bolalarni musiqiy o’quvini tekshiruvidan o’tkazmay, yangi tarzda jalb etishni taqozo etadi. Bularga qo’shimcha bayramlar, “Musiqa haftaligi”, “O’zbekiston vatanim mani,”, “Ilhom chashmalari” ko’rik tanlovlaridan, ijodiy uchrashuvlar, teatr va konsertlarga sayohat “Alifbo” bayramlari, shoir va bastakorlar bilan uchrashuvlar kiradi. Bolalarning qiziqishiga, yoshiga qarab, oldindan tayyorlab borilishi kerak. Bu tadbirlarni har birini yuksak badiiy did bilan tashkil etib amalga oshirish chinakam badiiy-musiqiy bayram ruhini kasb etishi lozim. Musiqa o’qituvchisining ommaviy musiqiy ishlar rejasi, musiqa o’qituvchisi va maktab, tarbiyaviy va ma’naviy ishlar mudiri, maktab yetakchisi bilan hamkorlikda o’quvchilarning yoshi, qiziqishiga bayramlar, uchrashuvlar, tadbirlarni hisobga olgan holda tuziladi. Bunda o’quvchilarning musiqiy o’quvi, qobilyati hisobga olinmaydi. Sinfdan tashqari musiqiy tarbiyaning ommaviy shaklining mavzusi aniq ishlab chiqilgan reja asosida amalga oshirilmog’i lozim. Bunda har bir tadbir mavzusi, asosiy maqsadi va vazifalariga qarab o’quvchilar jalb etiladi, to’garak ishlarni rejasini esa musiqa o’qituvchisining o’zi o’z imkoniyatiga qarab mustaqil tarzda tuzadi. O’qituvchi to’garak ishlariga o’quvchilarni musiqiy qobilyati, hoxish-istagi, qiziqishi ovoziga qarab tanlab oladi va turli xil to’garaklarga jalb etadi. Haftasiga ikki, uch bor to’garakni guruhlarga bo’lib ishlaydi. To’garak ishining asosi musiqa darsidir. To’garak ishlariga qobilyatli, musiqa darslarida faol qatnashadigan o’quvchilar tanlab olinadi. Darsda har bir bolaning loyaqati, qiziqishi hisobga olinib, u yoki bu musiqa to’garagiga jalb etiladi. To’garak faoliyatini faollashtiradigan narsa bu maktab sahnasidir. O’quvchilar tadbirlarda qo’shiqlar, raqslar ijro etib maktab jamoasi oldida e’tibor qozonib, tuman, shahar respublika ko’rik tanlovlarida qatnashadilar. Bularni o’z mehnatidan zavqlanish his-tuyg’ularini Ona Vatanga muhabbat tuyg’usini oshirib boradi. Sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarda o’qituvchi o’z imkoniyatlariga qarab turli to’garaklar tuzilishi mumkin.
Xor-to’g’ri uyushtirilishi va tarbiyaga solingan, hushovoz qobilyatli o’quvchilar jamoasidir.
Ashulla va raqs ansambillari-iqtidorli va o’ta iqtidorli qiz va o’gil bolalar tuzilgan o’zbek xalq raqslar dastasi.
Vokal ansambillari-musiqiy qobilyatga ega bo’lgan qizlar dastasi.
Cholg’uchilar ansambli- musiqa maktabda qobilyatli o’quvchilardan tuzilgan o’zbek xalq cholg’ular dastasi.
Raqs ansambli- musiqiy o’quvga ega bo’lgan iste’dodli o’g’il yoki qizlardan tuzilgan dasta.
Orekstr (duhavoy, xalq cholg’u asboblari orkest) – musiqa maktablarida tahsil olgan, biror cholg’u asbobda mukammal kuylar ijro etishni bilgan iqtidorli o’quvchilar jamoasidir.
Yakkaxon cholg’uchilar – o’ta iqtidorli harakatchan, yoqimli ovozga ega bo’lgan o’quvchilarni yakka tartibda qo’shiqlar ijro etishiga aytadilar.
Sinfdan va maktabdan tashqari musiqa tarbiyasini to’g’ri tashkil qilish muhim ahamiyatga ega, chunki, sinfdan tashqari musiqa mashg’ulotlari o’quvchilarni badiiy tarbiyasini takomillashtirib, chuqurlashtirib boradi. Ularning mumtoz musiqa va xalq ijodining eng yaxshi namunalari bilan tanishtiradi. O’zbekistonning bir qancha umumiy maktablarida ma’lum darajada sinfdan tashqari musiqa tarbiyasi yo’lga qo’yilgan va talab darajasida ish olib boriladi. To’g’ri tashkil etilgan to’garak maktabning obro’si, sharafi va iftixoridir. Bunday to’garaklar maktab ma’naviyati tomonidan qo’llanib, o’quvchilarni onglilik ruhida tarbiyalash, har yoqlama garmonik komol toptira borishi ishiga to’g’ri munosabatda bo’lish samarasidir. Mamlakatimizda vokal-xor madaniyatini rivojlantirishda bolalarning ovozini tarbiyalash va asrash masalasi juda katta ahamiyatga ega. Har bir musiqa o’qituvchisi va xor jamoasining rahbari bolalarda ovoz aparatining tuzilishi uning rivojlanishi xususiyatlarini bilish lozim. Xor bo’lib qo’shiq kuylash repertuarini to’g’ri tanlash shu bilan birga o’quvchilarni ovoziga qarab qulay bo’lgan mashqlar tanlab guruhlarga, ya’ni ovozlarini bo’lib o’z doimiy joylariga o’tirishini takidlab o’tish kerak. Shuningdek xor mashg’ulotlarini haftasiga 2-3 bor o’tkazish maqsadga muvofiqdir.Maktab xor jamoasini muvoffaqiyatli ishlashi uchun quyidagi ish mazmuniga rioya qilish lozim.

1. 
   O ‘quvchilarni yoshiga ya’ni sinfiga qarab xorga qabul qilish (I-III), (IV-VI), (VII-IX).
   
2. 
   O’quvchilarni musiqiy o’quvi, qobilyati, ovoz diapazoniga qarab ovozlarga bo’lish.
   
3. 
   Xor tarkibini aniqlash (o’rtacha xor, kichik xor, katta xor)24-50 kichik xor, 30-50 o’rtacha xor, 50-70 katta xor.
   

4. Xor mashg’ulotlarini qulay joyda va iloji boricha kunning birinchi yarmida yoki soat 12-14 gacha o’tkazish maqsadga muvofiqdir.Xor jamoasi bilan muntazam ravishda ish olib borilishi, 2-3 ovozli jo’rsiz asarlarni qo’llashda muhim ahamiyatga ega. Xor bo’lib qo’shiq kuylash o’quvchilar hayotini, ularning his tuyg’ularini va orzu istaklarini o’ziga xos badiiy tilda ifoda etadi. Qo’shiq o’quvchilarda nafosat tuyg’ularini har tomonlama shakllantirishda va oliyjanob fazilatlarni kamol toptirishda vosita bolib xizmat qiladi. Qo’shiq kuylash nafosat tarbiyasining bitmas-tuganmas manbaidir,chunki u inson yuragi va aqlini zabt etuvchi maftunkor dunyodir. Shuning uchun ham maktablarda musiqa madaniyati darslari bilan birga sinfdan va maktabdan tashqari shakllantirish yo’lga qo’yish lozim. Mashhur kompozitor va pedagog D.B.Kovolovskiy aytganidek; “Bolalarni san’atga o’rgatish ham, murakkab vazifa hamma murakkabligi shundaki, ularning ichki kechinmalariga ta’sir etmay turib, haqiqiy san’atni o’rgatish aslo mumkin emas”. Har bir o’quvchining qobilyati va qiziqish uni hisobga olib, uning ishtiyoqi va o’quviga qarab turli to’garaklarga jalb etiladi. To’garaklarning asosi musiqa darsidir. To’garak faoliyatini faollashtiradigan narsa esa maktab sahnasidir. To’garak ishlari maxsus o’quv dasturiga qarab calendar mavzuli reja asosida olib boriladi. Maktab ma’muriyati yordamida musiqa o’qituvchisi o’quvchilarga alohida e’tibor, ehtiyotkorlik, mehr bilan tekshiruvdan o’tkazib to’garakka qabul qilishi lozim. Loyaqati, qobilyati to’liq rivojlanmagan bolalar bilan alohida suhbat o’tkaziadi. O’qituvchi xor jamoasini imkoniyatlarini hisobga olgan holda qo’shiq repertuarini tanlaydi. Bir o’quv yilida 8-10 ta qo’shiq o’rgatiladi. Bulardan 2-3 tasi jo’rsiz asar. O’qituvchi tanlagan musiqiy asarlarni o’quvchilarni ovoz diapazoniga va qiziqishiga qarab tanlaydi.
Xor san’ati uzoq tarixga egadir. Ko’pchilik bo’lib qo’shiq aytish deyarli hamma xalqlarning mehnat faoliyati an’anaviy marosimlari, ularni hayoti bilan bog’lanib ketgan. Xor grekcha “Xoros”-yig’ilish degan ma’noni bildiradi; Xor-uyushgan jamoa bo’lib , u ma’lum ovozga ega bo’lgan ijrochilardan tashkil topadi. Uning o’ziga xos xususiyatlaridan biri o’ziga xos tembridir. Insonning ovoz apparati o’ziga xos murakkab “musiqa asbobi” bo’lib, u o’zining rang barang tembrga boyligi nihoyatda nozik musiqani ifodalash xususiyatiga egaligi bilan hamma musiqa asboblaridan ustun turadi. Chunki inson ovozi kuy va so’zni organic payvandlash natijasida natijasida musiqiy nutqini asl ma’nosini ochib beradi. Bu boroda inson ovoziga teng keladigan birorta ham cholg’u asbobi yo’q.

Mamlakatimizda yosh avlodni Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash hafosat tarbiyasining asosiy masalalaridan biri bo’lib hisoblanadi. Musiqa tarbiyasi nafosat tarbiyasining asosiy va murakkab qirralaridan biri bo’lib, u o’quvchilarni musiqa san’ati asarlarini tushunishga va ijro etishga o’rgatadi. Musiqa jamiyat hayotining muhim qismidir. U inson ruhiyatiga kuchli ta’sir ko’rsatish imkoniyatiga ega bo’lib, ularning his-tuyg’ularini o’ziga xos badiiy tilda ifoda etadi. Bir so’z bilan aytganda, musiqa san’ati hayotni o’rgatadi, tasvirlaydi va ifodalaydi. Shu bois, musiqa o’quvchilarda nafosat hissiyotlarini tarbiyalash orqali ularning ma’naviy, g’oyaviy va axloqiy dunyosini har tomonlama takomillashtirishda, ularda oliyjanob fazilatlarni kamol toptirishda ta’sirchang vosita bo’lib xizmat qiladi.O’quvchilarni hayot tajribasi, aql-idrokini o’sib borishi Vatan tuyg’usini kundalik odatdan iymon-e’tiqodga aylana boshlaydi. Vatanparvarlikning e’tiqodga aylanishi, har bir inson qalbida ichki ma’naviyatning ifodasi belgilab beradi. Milliy Vatanparvarlik deganda esa, biz o’zbek xalqining qoniga singib ketgan iymon va insof, mehr-muhabbat, oqibat, vijdon, shafqat, or-nomus ona yurtiga, o’z eliga sadoqat, axloqiy, manaviy qadriyatlar, g’oyalar, qarashlar yig’indisi tushuniladi. Umumiy ta’lim maktablarida vatanparvarlik musiqa ta’limining asosini tashkil etadi. Bunda musiqa ta’limining milliy asosi muhim rol o’ynaydi. Garchi musiqa madaniyati fani dasturida o’zbek xalq musiqasi og’zaki an’anadagi o’zbek musiqasi ma’lum tartibda berilgan bo’lsada, shunga qaramay boy musiqa madaniyatimizni mahalliy uslublarini hisobga olgan holda har bir dars mazmunida milliy musiqa tavsiya etilgan. Bunda ayniqsa, vokol-xor mashqlari sifatida xalq kuy va qo’shiqlardan parchalar berilishi maqsadga muofiqdir.Musiqaning bu fazilatlaridan har bir sinfda o’quvchilarning yosh xususiyati, hayotiy tajribalari, musiqiy bilim va malakalari darajasini hisobga olgan holda foydalaniladi. O’rta sinflarda o’quvchilarni hayotiy tajribalari boyigan, aniq (konkret) fanlarni o’raganish jarayonida ilmiy dunyo qarashlari tarkib topayotgan davr bo’ladi. Shunga muvofiq o’rganadigan asarlar ham janr, xajm va badiiy mazmun jihatdan tobora jiddiylashib bordi. Xalq musiqa ohanglari o’zbek kompozitorlarimiz ijod etgan Ona Vatanimiz, jonajon Respublikamiz go’zalligini ularga mehr-muhabbatni madh etishga bag’ishlangan xilma-xil musiqiy asarlar juda katta tarbiyaviy ahamiyatga ega. Vatanparvarlik eng avvalo kindik qoni to’kilgan joyga, qarindosh –urug’, el-yurt ona zaminga bo’lgan hurmat, e’tibor, mehr-muhabbatdan boshlanadi. Vatanparvarlik tuyg’ularini shakllantirishda O’zbekistonning davlat ramzlari; bayroq, gerb, madhiya, milliy konstitutsiyamiz o’quvchilarni o’z mamlakatiga va shaxsan o’ziga bo’lgan ishonchni mustahkamlaydi.Umumuta’lim maktablarining musiqa madaniyati darslarida vatanparvarlik tarbiyasi kuy va qo’shiqlar yordamida shakllanadi. Vatanparvarlik – millat g’ururi, fidoyilik, o’z xalqi tarixi, uning madaniyati bilan faxrlanishi insonga xurmat extirom inson ma’naviyatiga borib taqaladi. Ma’naviyat eas bugungi kunda erishgan mustaqilligimiz poydevori, tayanchi bo’lib hisoblanadi. O’z el-yurtini saqlagan uni mashhur qilgan buyuk sarkarda Amir Temur “Lashkarlari, fuqorolari sadoqatli va fidoyiligi bu qudratli davlat”-deb bejizga aytmagan. Ana shunday fidoiy odamlar qancha ko’p bo’lsa, davlat shunchalik qudratli va boy bo’ladi. O’quvchilarni Vatanparvarlik ruhida tarbiyalash ta’lim tarbiya jarayonini murakkab muommolaridan biri bo’lib hisoblanadi. Chunki o’quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash, avvalo ularda milliy qadriyatlarimizga xurmat va extirom his tuyg’ularini o’rgatishdan boshlanadi. Milliy qadriyatlar deganda biz bugungi kunda yosh avlodni ma’naviy pok, halol, mehnatsevar, ishbilarmon, iymonli, aqlan yetuk, axloqan pok, jismonan baquvvat, shuningdek, milliy ma’naviyat tuyg’usini anglab oladigan fazilatlarni, tuyg’ularni tushunamiz. Shunga ko’ra “qadriyat” degan tushuncha ham “qadr – qimmat” degan ma’noni anglatadi. Musiqa darslarida o’quvchilarni Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalashda milliy xalq qo’shiqlarining ahamiyati katta. Musiqa o’quvchilarni vatanparvarkil ruhida tarbiyalashning samarali va tasirchang vositasi sifatida muhim ahamiyat kasb etadi. Musiqa darsi avvalo tarbiya darsidir, chunki, bunda o’quvchilar yalpi tarzda qamrab olinadi. Musiqa madaniyati darslari o’quvchilarga ko’proq ijodiy zavq, emotsional tuyg’ular, obrazli kechinmalar uyg’otish bilan ajralib turadi. Musiqa ayniqsa o’quvchilarni axloqiy va aqliy rivojlanishiga katta ta’sir ko’rsatadi.
Hozirgi kunda yangi pedagogic tehnologiyalarni o’quv jarayonida qo’llashga bo’lgan qiziqish kundan-kunga ortib bormoqda. Chunki pedagogic texnologiya³ va interfaol metodlar o’quvchilarni bilimli, yetuk malakaga ega bo’lishlarini ta’minlaydi.
Pedagogik texnologiyalarning asosiy negizi-bu o’qituvchi va o’quvchilarni belgilangan maqsaddan kafolotlangan natijaga erishishdan iborat. Zamonaviy pedagogic texnologiyalarni nazariyasini va amaliyotini o’rganish hamda hayotga tadbiq etish yagona pedagogic jamoa oldida turgan asosiy kuch ekanligi ilmiy va amaliy asoslab berilgan. Pedagogik texnologiyalarni o’ziga xos xusisiyatlari shundaki, ular jonkuyarlik, tashabbuskorlik va yuksak madaniyat san’atiga asoslanadi.
Yangi pedagogic tehnologiya asosida dars o’tish uchun o’qituvchi o’zining nazariy va amaliy bilimlarini takomillashtirish lozim. Musiqa darsini zamonaviy pedagogic texnologiya bo’yicha qiziqarli va mazmunli o’tkazish uchun, musiqa ijodkorligi, obrazli tasavvur qilish, “jonli” ijro qilish, tarqatma materiallar, kartochkalar, musiqiy cholg’u asboblar va texnik vositalardan (disk, magnit tasmalar, video tasmalar va boshqalar) qo’llaniladi. Bu o’quvchilarni nutqini o’stirishda, musiqiy qobiliyatlarini rivojlantirishda, mustaqil fikrlash qobiliyatini dunyoqarashini shakllantirishda va musiqaga qiziqish uyg’otishga faol ta’sir etadi. Masalan, musiqa darsi jarayonida o’quvchilarni guruhlarga bo’lib, zamonaviy pedagogic texnologiya shartlaei bilan tanishtiriladi. So’ngra belgilangan vaqtda bajarish lozimligini aytib o’tiladi. O’quvchilarga kartochkalar tarqatilib bo’lingandan so’ng biror bolalar qo’shig’ini fortepiano jo’rligida vokal janri talablariga rioya qilib jonli ijro etib boriladi.
Xalqimiz azal-azaldan boy musiqsiy merosga ega bo’lgan. Bebaho qadriyatlarimiz, boqiy merosimiz jahonni xayratga slogan mumtoz musiqa san’atimiz mavjuddir.Jamiyat taraqqiyotining barcha davrlarida tarbuyaning mazmuni va yo’nalishi umuminsoniy qadriyatla. rning uyg’unligi asosida belgilanadi. Aqlan yetuk axloqan pok, jismonan baquvvat milliy masulyat tuyg’usini anglaydigan o’quvchilarni tarbiyalab voyaga yetkazgan mamlakatgina mustaqil va barqaror rivojlana oladi. Milliy tarbiya umuminsoniy qadriyatlardan ajralgan holda rivojlana olmaydi. Tarbiya ko’rgan kishilar umuminsoniy qadriyatlarni qanchalik ko’p o’zlashtirgan bo’lsa, shunchalik milliy qadriyatlarga ega bo’ladilar.Zero, millat mavjud ekan,uning ma’naviy kamoloti bilan bog’liq bo’lgan tarbiyaning o’ziga xos milliy usullari mazmuni va yo’nalishi ham takomillashib boraveradi. Milliy tarbiya tufayli,jamiyatning barcha sohalarida amalga oshirilayotgan o’zgarishlarning yangilanish jarayoni eng avvalo ma’naviy hayotda ko’zga tashlanadi. Yosh avlodda iymon, vijdon, poklik, halolollik, mehnatsevarlik, ishbilarmonlik xislatlarini tarbiyalash, ta’lim-tarbiya sohasida umuminsoniy qadriyatlardan foydalanish o’quvchilarni milliy ruhda tarbiyalash ham ta’limning asosiy maqsadi hisoblanadi. Milliy istiqlol mafkurasining negizida esa, yoshlarni milliy mustaqillik ruhda tarbiyalash yotadi. O’quvchilarni milliy g’urur, milliy ong, milliy tafakkur, milliy iftixor tuyg’ularini shakllantirish, mustaqillik ruhida tarbiyalashni taqozo etadi. Uning mohiyatini belgilashda o’quvchilarni umumiy madaniy saviyasi, ma’naviy komolatining darajasi, milliy ongi, milliy g’urur tuyg’ularni anglashi muhim ahamiyat kasb etadi. Ma’naviy yetuk millat, qadriyatlarni to’g’ri baholshga va uni yanada rivojlantirish imkoniga ega bo’ladi. Demak, jamiyat ma’naviyatining o’sishi, qadriyatlardan keng foydalanish uchun shart-sharoitlarni yaratib beribgina qolmasdan, qadriyatlarni yanada rivojlantirish uchun imkoniyatlar yaratadi. Qadriyatlar haqidagi ta’rifdan kelib chiqib, umuminsoniy qadriyatlar tushunchasini quyidagicha ta’riflash mumkin;
Milliy qadriyat – millat uchun muhim ahamiyatga ega bo’lgan etnik jihat va xususiyatlar bilan bog’liq qadriyat shaklidir. Milliy qadriyatlar millatning tarixi, yashash tarsi, ma’naviyati hamda madaniyati bilan uzviy bog’liq xolda namoyon bo’ladi.
Milliy g’urur – bu tuyg’u millatning yutuqlari, obro’-e’tiborlari bilan faxrlanish, o’z eliga, millatiga jonkuyar bo’lish, xalq urf-odatlarini an’analarini, qadriyatlarini hurmat qilishda namoyon bo’ladi.
Milliy ong – ma’naviy barkamollikka erishish insonning butun ongli hayoti davomida amalga oshirib borishidir. Ta’lim orqali bolaning ongiga, hayotga qiziqishi va havas kelajakka ishonch tuyg’ulari singdiriladi.
Milliy iftixor – bu millatning tarixi, o’tmishi, urf-odatlari, qadriyatlari, an’analari, madaniyati yashash tarzidan g’ururlanishi demakdir.
Ta’lim-tarbiya jarayonida manaviy qadriyatlar ijtimoiy-tarixiy hodisani ifodalaydi. Ma’naviyat-milliy urf-odatlar, tarbiya an’analari, axloq-odob aqidalari, e’tiqod, madaniy-marifiy jarayonlar majmuasidir.
Ma’naviy qadriyatlar- bu falsafiy va ijtimoiy tushunchalar bo’lib, insonni o’rab olgan atrof-muhitni amaliy jihatdan o’zlashtirish natijasida vujudga keladi va muayyan tartibda tushurilgan bilimlar shaklida namoyon bo’ladi. Ta’lim-tarbiya jarayonida ma’naviy qadriyatlar ijtimoiy, tarixiy hodisani ifodalaydi. Umuman xulosa qilib aytganda, bugungi yoshlarni mustaqillik ruhida tarbiyalashdan maqsad, ta’lim-tarbiya samaradorligini oshirish bilan birga, jamiyatimizni iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy saloxiyatini ko’tarishga xizmat qiladi. O’zbekiston respublikasining davlat mustaqilligiga erishuvchi ta’lim va tarbiyani milliy shakllantirishga va rivojlanishiga keng imkoniyatlar ochib beradi. Milliy tarbiya nazariyasi o’z qoidalarini asoslash uchun falsafa, adabiyot, etika, estetika, musiqa, fiziologiya, pedagogika, psixologiya kabi fanlardan foydalanadi.
Milliy tarbiya nazariyasi pedagogikaning umumiy asoslari; ta’lim nazariyasi, milliy va umuminsoniy qadriyatlar bilan uzviy bog’langandir. Milliy tarbiya hayotning mohiyati ichki aloqa va munosabatlarini aks ettiradi. Bugungi kunda shunchaki bilim egasi bo’lgan yoshlar emas, balki ijodkor, iste’dodi bilan ajralib turuvchi o’quvchilarni tarbiyalash zamon talabidir. Maktabda ta’lim olish davrida milliy tarbiya o’quvchilarni turli qobilyatlarini rivojlantiradi. (g’oyaviy, axloqiy, estetik, irodaviy xislatlarni).Tabiatga, jamiyatga qarashlar tizimi tarkib topadi, jismoniy kuch-quvvatlari yanada mustahkamlanadi. Bolaning yoshi ulg’aygan sari bu faollik tobora ko’proq mustaqil xususiyatga ega bo’lib boraveradi. Tabiat, jamiyat va turmushda uchraydigan hodisa va sharoitlarni tushunishni ham idrok etadi.
Mamlakatimizda yosh avlodni Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash nafosat tarbiyasinin g asosiy masalalaridan biri bo’lib hisoblanadi. Musiqa tarbiyasi nafosat tarbiyasining asosiy va murakkab qirralaridan biri bo’lib, u o’quvchilarni musiqa san’ati asarlarini tushunishga va ijro etishga o’rgatadi. Musiqa jamiyatning, hayotning muhim qismidir. U inson ruhiyatiga kuchli ta’sir ko’rsatish imkoniyatiga ega bo’lib, ularning his tuyg’ularini o’ziga xos badiiy tilda ifoda etadi. Bir so’z bilan aytganda musiqa san’ati hayotni o’rgatadi.
Xalq qo’shiqlari ham tarbiya vositasidir. Ular millatni urf – odatlari, dunyoqarashi, tuyg’ularini targ’ib qilib avloddan – avlodga yetkazadi. Bunday qo’shiqlar badiiy-estetik , nafosat manbalari sifatida kishi hissiyotini tarbiyalash vositasidir. Xalq qo’shiqlariga xos xususiyat ham aqliy teranlik, mantiqiy fikrlash asosida ma’naviy fazilatlarning barcha qirralarini ongli ravishda o’zlashtirish orqali barkamollikka erishishni ta’minlashdan iboratdir. Unda ma’naviy-aqloqiy fazilatlarni shakllantirishning umumiy vositasi sifatida o’quvchilarning faoliyati, kundalik muloqat jarayonida amalga oshiriladi. Shuning uchun ham qo’shiqlar yosh avlodni ma’naviy – axloqiy shakllantirishda katta pedagogic imkoniyatlarga ega. Ularni o’quvchilarning yosh xususiyatlari, dunyoqarashi ma’naviy-axloqiy estetik, nafosat taraqqiyot darajasiga ko’ra darsliklariga kiritishi ta’lim jarayonida o’quvchilarni ma’naviy-axloqiy shakllantirish tizimini takomillashtirish imkonini beradi.
XULOSA
Bugungi kunda o’zbek xalqining asrlar davomida shakllangan umuminsoniy ma’naviyati va milliy qadriyatlarini singdirish yoshlarni vatanparvar, barkamol inson qilib, tarbiyalashda muhim ahamiyat kasb etadi. Mamlakatimizda yosh avlodni Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalash nafosat tarbiyasining asosiy masalalaridan biri bo’lib hisoblanadi. U o’quvchilarni musiqa san’ati asarlarini tushunishga va ijro etishga o’rgatadi. Musiqa jamiyat hayotining muhim qismidir. U inson hayotiga kuchli ta’sir ko’rsatish imkoniyatiga ega bo’lib, uning his-tuyg’ularini badiiy tilda ifoda etadi. O’quvchilarning hayot tajribasi axalqining aql idrokining o’sib borishida vatan tuyg’usi kundalik odatdan iymon-e’tiqodga aylana boshlaydi. Vatanparvarlikning e’tiqodaga aylanishi har bir inson qalbida ichki ma’naviyatning ifodasini belgilab beradi. Milliy vatanparvarlik bu o’zbek xalqining qoniga singib ketgan iymon va insof, mehr- muhabbat, oqibat, vijdon, ona yurtiga, o’z eliga sadoqat, axloqiy ma’naviy qarashlar yig’indisi tushuniladi. Umumta’lim maktablarida vatanparvarlik tuyg’usini tarbiyalash musiqa ta’limining asosini tashkil etadi. Xalq musiqa ohanglari o’zbek kompozitorlari ijod ijod etgan, Ona-Vatanimiz jonajon O’zbekistonimiz go’zalligini ularda mehr-muhabbatni madh etishga bag’ishlangan xilma-xil musiqiy asarlar juda katta tarbiyaviy ahamiyatga ega. Vatanparvarlik eng avvalo kindik qoni to’kilgan joyga, qarindosh- urug’, el-yurt, ona zaminga bo’lgan hurmat e’tibor, mehr muhabbatdan boshlanadi. Vatanparvarlik tuyg’ularini shakllantirishda O’zbekistonning davlat ramzlari o’quvchilarni o’z mamlakatlariga bo’lgan ishonchlarini mustahkamlaydi. Dasturga kiritilgan turli vokal va musiqiy xususiyatga ega bo’lgan qo’shiqlarni ahamiyati kattadir. O’quvchilarga musiqiy tarbiya berishning negizi qo’shiq kuylashdir. Vatanparvarlik jamiyatdagi barcha kishilarni millat va elatlarni ijtimoiy-siyosiy kuch va guruhlarini birlashtiruvchi muhim omildir. Bu tuyg’u ona zaminga bo’lgan muhabbat, uni sevish, ardoqlash, vatan ravnaqi yo’lida g’amxo’rlik qilish kabi tushunchalarni qamrab oladi. Tavallud topgan yerga hurmat tariqasida ulug’ ajdodlarimiz o’z nomlari oxiriga tug’ilib o’sgan joyi nomini qo’shib aytganlar. Masalan; Xorazmiy, Buxoriy, Termiziy, Farg’oniy, Marg’uloniy, Yassaviy, va boshqalar bu o’z Vataniga kindik qoni to’kilgan yerga bo’lgan hurmatni, sadoqatni belgisi sifatida xurmat qilgan. Biz umumta’lim maktablarida ma’naviyati yuksak, madaniyatli, xalqparvar insonlarni tarbiyalashimiz, ularni kelajakka ishonch ruhida qo’llab quvvatlashimiz darkor. Zero, o’quvchilar Ona Vatanga sodiq iymonli, vatanparvar shaxs bo’lib yetishsinlar.