1-variant Sug’urtaning paydo bo’lishi va rivojlanishiga tarif bering

27-varinat

1. 
   Sug`urta tariflarini belgilash uslublari qanday ularga izoh bering.
   
2. 
   Qishloq xo`jalikqaltisliklari sug`urtaning qaysi tarmog`I va qaysi klasslari asosida amalga oshiriladi.
   
3. 
   Sug`urta faoliyatini tartibga soluvhi qonun osti hujjatlariga qaysi hujjatlar kiradi va ular qachon qabul qilingan.
   

1. 
   Sug`urta tariflarini belgilash uslublari qanday ularga izoh bering.
   

Sug`urta tariflami belgilashda har bir shartnoma bo'yicha quyidagi:

- sug'urta hodisasi yuz berishi ehtimoli:
- sug'urta mukofotining o'rtacha kattaligi;
- toianishi ehtimol bo'lgan sug'urta qoplamasining o'rtacha summasi kabi omillar e’tiborga olinadi.
SHuni ta’kidlash kerakki, tariflami belgilashda unga ta sir etuvchi qator omillar qat’iyy e’tiborga olingan uslubiyatning samarasi kutilgan darajada bo'lishi mumkin.
Xususan, bundav uslubiyat:
- sug'urta obyektlarini tasniflash (gumhlash);
- har bir guruhning o'ziga xos tomonlarini aniqlashtirish;
- o'ziga xos xususiyatlami son jihatdan baholash uslubiyatini ishlab chiqish;
- har bir guruh obyektlarining umumiy tomonlarini aks ettirgan ma’lumotlar bazasini shakllantirish;
- tariflarini hisoblashning dasturiy ta’minotini yo'lga qo'yish kabi bir qator sa’yharakatlami amalga oshirishni talab etadi.
Tarif stavkasi yordamida har bir sug'urtalanuvchi tomonidan sug'urta shartnomasi bo'yicha to'Iashi kerak bo'lgan sug'urta mukofoti aniqlanadi. Buning uchun shartnomada qavd ctilgan sug'urta summasi tarif stavkasiga ko'paytiriladi. Masalan, tarif stavkasi har 100 so'mdan 2 so'm darajasida belgilangan bo'lsa, shartnoma bo'yicha sug'urta summasi 5 min so'mga tcng bo'lganda, sug'urta mukofotining kattaligi quvidagicha aniqlanadi: (2 so‘m x 5 min. so‘m) : 100 so ‘m = 100 000 so ‘m.
Sug'urta tarifi stavkasi sug'urta summasiga nisbatan foizlarda belgilanadi. Uning to'g'ri hisoblab chiqilganligi muhimdir. Sug'urtachi sug'urta tarifi asosida undirilgan sug'urta mukofotlari hisobidan o‘z zimmasiga olgan majburiyatlarini to'liq hajmda bajarilishini ta’minlaydi, ya’ni sug'urta faoliyatini amalga oshirish xarajatlarini qoplaydi.
Sug'urta tarifming risk yuz berishi ehtimoliga nisbatan yuqori darajada ko'rsatilishi bir tomondan, mijoz bilan sug'urta shartnomasi tuzilmay qolishiga sabab bo'lsa. ikkinchi tomondan. sug'urtachining sug'urta bozoridagi raqobatbardoshligiga ham salbiv ta'sir etadi. Va, aksincha. tarif stavkasining past darajada belgilanishi sug'urtachi mablag'larining taqchilligini keltirib chiqarishi oqibatida, sug'urtalanuvchi ko'rgan zaraming sug'urta qoplamasi amalga oshirilmav qolinishiga olib kelishi mumkin. ammo, bunday holat amaliyotda deyarli ucliramaydi.
Sug'urta mukofotlarining stavkalari tarif davri uchun hisoblab chiqiladi, ya'ni tarif hisoblari asosida belgilangan davr uchun ekvivalentlik ta’minlanadi. Shunday qilib, har qanday sug'urta turi bo'yicha tarif stavkasi brutto-stavka sifatida qaraladi va u ikki qismdan: netto-stavka (sug'urta qoplamasi to'lovlari uchun zaxira summasi) va sug'urtachining faolivat yuritish xarajatlaridan (odatda u «yuk» deb ataladi) iborat bo'ladi. Brutto-stavkada bu ikkala qismning nisbati. ulaming mohiyatidan kelib chiqib, turlicha foizlarda belgilanishi mumkin. Netto-stavka brutto-stavkaning asosini tashkil etadi va uning hissasiga, sug'urta turiga qarab. 60-95 foizgacha ulush to'g'ri kelishi mumkin. «YUK» hisobiga esa, shunga mos ravishda odatda 5-40 foiz ulush belgilanadi. Sug'urta shartnomasi bo'yicha qancha sug'urta turi sug'urtalanayotgan bo'lsa, netto-stavka ham shuncha qismdan iborat bo'ladi. Masalan, hayotni aralash sug'urtalash bo'yicha netto-stavka belgilangan davrgacha yashaganligi uchun, o'lim holati yuz berganligi uchun. mehnat faoliyatini yo'qotish holati uchun kabi nettostavkalardan tashkil topadi.
Brutto-stavka qo'vidagicha aniqlanadi: MS=HS/(100-YU%)
Bu erda: MS - brutto-stavka; NS - netto-stavka: YU(%) - yuk (foizlarda ifodalanadi).
Majburiv sug‘urta turlari bo'yicha tariflar me’yoriy hujjatlar bilan o'matilsa. ixtiyoriy sug'urtada esa. sug'urtachi tomonidan mustaqil ravishda aniqlanadi.
Netto-stavka ikki qismdan - sug'urta summasining /ararlilik ko'rsatkichi va risk «yuki»dan shakllantiriladi. Sug'urta summasining zararlilik ko'rsatkichi - eng katta ehtimollikka ko'ra. sug'urtalangan obyektlar summasining to'langan sug'urta qoplamasi summasi nisbatidan kclib chiqadi. Masalan. bir avtomobilning narxi 10 ntln so'm. uni ta’mirlash 3 ntln so'm. yo'l halokati hodisasi doimiyli koetlltsienti (DAN ma’lumotiga ko'ra) 0.2 bo'lsa. sug'urta summasining /ararlilik ko'rsatkichi (SS3K = 3 min so'm : 10 min. x 0.2 x 100 = 6 so'm yoki 6 %) 6 foiz.ni tashkil etadi.

2.